Yağış, atmosferdəki su buxarının sıxılıb su damcılarına çevrilməsi nəticəsində yerə düşən bir təbii hadisədir.
Qlobal.net bildirir ki, su dövranının ən mühüm hissəsi olan yağış, ekosistemlərin, kənd təsərrüfatının və insan həyatının davamlılığı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Bu məqalədə yağışın necə əmələ gəldiyini, hansı mərhələlərdən keçdiyini və yağışın növlərini araşdıracağıq.
Yağışın əmələ gəlməsi üçün su dövranı adlanan təbii bir proses mövcuddur. Su dövranı suyun müxtəlif hallar (maye, buxar və bərk) arasında dövr etməsi ilə bağlıdır və bu prosesin nəticəsi olaraq yağış yaranır. Su dövranı aşağıdakı əsas mərhələlərdən ibarətdir:
Buxarlanma (Evaporasiya): Günəşin təsiri ilə okeanlar, göllər, çaylar və digər su mənbələrindən su buxar şəklində atmosferə yüksəlir. Eyni zamanda, bitkilərdən də transpirasiyaya bənzər bir proseslə su buxarı ayrılır. Bu mərhələdə su maye haldan qaz halına keçir.
Sıxlaşma (Kondensasiya): Atmosferdə yüksələn su buxarı soyuq hava təbəqələrinə çatdıqca soyuyur və kiçik su damcılarına çevrilir. Bu kiçik damcılar bir-biri ilə birləşərək buludları əmələ gətirir. Buludlar su buxarının toplandığı və sıxlaşdığı əsas yerlərdir.
Yağışın yaranması (Precipitasiya): Buludlar çoxlu su damcıları ilə dolduqda və damcılar ağırlaşdıqda, cazibə qüvvəsi onları yerə doğru çəkir. Su damcıları buludlardan ayrılaraq yerə yağış şəklində düşür. Bu mərhələ yağışın əmələ gəlməsi prosesinin son mərhələsidir.
Yerə axın (Sızma və axma): Yağış yer səthinə düşdükdən sonra torpağa hopur və ya çaylar, göllər və okeanlara axır. Bu sular yenidən buxarlanaraq su dövranını davam etdirir. Beləliklə, yağış təbiətdə davamlı su dövranının bir parçasıdır.
Yağış müxtəlif atmosfer şəraitinə və coğrafi vəziyyətlərə görə müxtəlif formalarda meydana gələ bilər. Aşağıda ən çox rast gəlinən yağış növlərindən bəziləri verilmişdir:
Konvektiv yağış: Günəşin təsiri ilə yer səthi çox isinəndə buxarlanma artır və isti hava yüksəlir. Bu yüksələn isti hava soyuduqca su buxarı kondensasiya olaraq buludlara çevrilir və yağış əmələ gətirir. Konvektiv yağışlar daha çox tropik bölgələrdə rast gəlinir və tez-tez qısamüddətli, lakin güclü leysan şəklində olur.
Orta enlik yağışı (Frontal yağış): İsti və soyuq hava kütlələrinin qarşılaşdığı yerlərdə yaranan yağış növüdür. İsti hava yüksəlir və soyuq hava ilə qarşılaşdıqda su buxarı sıxlaşaraq yağış şəklində yerə düşür. Bu tip yağışlar mülayim enliklərdə müşahidə olunur və davamlı olur.
Orografik yağış: Dağlıq ərazilərdə rast gəlinən yağış növüdür. Küləklə birlikdə gələn isti hava dağlarla qarşılaşdıqda yüksəlir və soyuyaraq yağış əmələ gətirir. Dağın yüksək yamacları daha çox yağıntı alır, digər tərəfi isə nisbətən quru olur.
Yağış təbiətdə və insan həyatında böyük rol oynayır. Aşağıda yağışın bəzi əhəmiyyətli cəhətlərinə diqqət yetirilmişdir:
Su mənbəyi: Yağış, içməli su ehtiyatlarının əsas mənbələrindən biridir. Çaylar, göllər və yeraltı sular əsasən yağışdan qidalanır.
Kənd təsərrüfatı: Yağış kənd təsərrüfatında məhsulların suvarılması üçün təbii bir mənbədir. Quraqlıq bölgələrində yağış çatışmazlığı məhsuldarlığa ciddi təsir göstərir.
Ekosistem balansı: Yağış təbiətdəki su dövranını tarazlayır və bitki örtüyünün yaşaması üçün vacibdir. O, həmçinin çayların və göllərin dolmasını təmin edir və vəhşi təbiətin həyat şəraitini yaxşılaşdırır.
İqlimə təsiri: Yağış müxtəlif coğrafi bölgələrin iqlimini müəyyənləşdirən əsas amillərdən biridir. Yağışlı bölgələrdə sıx bitki örtüyü inkişaf edir, quraq bölgələr isə daha səhralıq xarakterlidir.
Yağışın faydalı tərəfləri ilə yanaşı, bəzi hallarda mənfi təsirləri də olur. Məsələn:
Sel və daşqınlar: Həddindən artıq yağış bəzi yerlərdə daşqınlara səbəb ola bilər, nəticədə əkin sahələri, yaşayış yerləri su altında qalır və iqtisadi ziyanlar yaranır.
Eroziya: Şiddətli yağışlar torpaq eroziyasına səbəb ola bilər, bu da məhsuldar torpaq qatının yuyulmasına gətirib çıxarır.
Çətin hava şəraiti: Davamlı və ya həddindən artıq yağış bəzi nəqliyyat yollarını keçilməz edir və həyat şəraitini çətinləşdirir.
Yağış təbiətin su dövranının vacib bir hissəsidir və həyat üçün əvəzedilməzdir. Atmosferdə su buxarının buxarlanması, sıxılması və yerə yağıntı şəklində düşməsi nəticəsində yaranır. Yağışın müxtəlif növləri mövcuddur və onların hər biri xüsusi atmosfer şəraitindən asılıdır. Yağışın insan həyatında, kənd təsərrüfatında və ekosistemlərdə böyük əhəmiyyəti vardır, lakin müəyyən hallarda daşqınlar və eroziya kimi mənfi təsirlərə də səbəb ola bilər. Buna baxmayaraq, yağış həyat üçün vacib olan su ehtiyatlarının ən əsas mənbələrindən biridir.
196
