Vərəm (tuberkulyoz) bakterial mənşəli yoluxucu bir xəstəlikdir və əsasən ağciyərləri təsir edir, lakin bədənin digər orqanlarına da yayıla bilər.
Qlobal.net bildirir ki, bu xəstəlik Mycobacterium tuberculosis bakteriyası tərəfindən törədilir və adətən hava-damcı yolu ilə yayılır. Vərəm, tarixən dünya əhalisinin sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaratmış və ölüm hallarına səbəb olmuşdur. Müasir tibbi texnologiyalar və peyvəndlərin köməyi ilə vərəmin yayılması əhəmiyyətli dərəcədə azalsa da, dünyada hələ də milyonlarla insan bu xəstəliyə yoluxur.
Bu məqalədə vərəmin səbəbləri, əlamətləri, müalicə üsulları və qarşısının alınması ilə bağlı ətraflı məlumat təqdim edəcəyik.
Vərəm, əsasən Mycobacterium tuberculosis adlı bakteriya ilə törədilir. Yoluxmuş insanın öskürməsi, asqırması və ya danışması nəticəsində havaya yayılan bakteriyalar sağlam şəxsin tənəffüs yollarına düşə bilər. Xəstə insanla uzun müddət yaxın təmasda olmaq vərəmə yoluxma riskini artırır. Zəif immun sistemi olan şəxslər, qidalanma çatışmazlığı olanlar və ya başqa xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkənlər vərəm xəstəliyinə daha çox həssasdırlar.
Vərəmin yayılmasında digər əhəmiyyətli amillər arasında sıx mühitlərdə yaşamaq (həbsxanalar, qaçqın düşərgələri və s.), yoxsulluq, tibb xidmətlərinə məhdud çıxış və qlobal miqrasiya mövcuddur.
Vərəm müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər və xəstəliyin əlamətləri bədənin təsirlənən nahiyəsindən asılı olaraq dəyişir. Lakin, vərəm əsasən ağciyərlərə təsir etdiyi üçün ən çox rast gəlinən simptomlar tənəffüs sisteminə aiddir. Aşağıda vərəmin bəzi əsas əlamətləri göstərilib.
Vərəm xəstələrində uzun müddət davam edən, bəzən üç həftədən çox sürən öskürək müşahidə olunur. Bu öskürək zamanı qanlı bəlğəm ifrazı da mümkündür. Bu simptom vərəm infeksiyasının ciddi olduğunu və xəstənin müalicə olunmadığı təqdirdə vəziyyətin pisləşə biləcəyini göstərir.
Ağciyər vərəminin başqa bir əlaməti sinədə ağrıdır. Xəstələr nəfəs alarkən və ya öskürərkən sinə ağrılarından şikayət edə bilərlər. Bu, vərəmin ağciyərlərdə yaratdığı iltihabi proseslə əlaqədardır.
Xəstələrdə axşamlar yüksələn hərarət müşahidə olunur. Hərarət ümumiyyətlə xəstəliyin ilkin mərhələlərində aşağı olur, lakin infeksiya irəlilədikcə daha ciddi olur. Eyni zamanda, bədən zəifləyir və xəstə özünü həmişə yorğun hiss edir.
Vərəm xəstəliyi bədənin metabolik fəaliyyətini zəiflədir və xəstələrdə iştahasızlıq və arıqlama müşahidə edilir. Bu, xüsusilə xəstəliyin uzun müddət müalicə olunmaması və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinin pisləşməsi ilə bağlıdır.
Vərəm xəstələri gecə tərləmələri ilə üzləşirlər. Bu simptom bədənin infeksiya ilə mübarizə apardığını və immun sisteminin xəstəliyə qarşı reaksiyasını göstərir.
Vərəmin yalnız ağciyərləri deyil, digər orqanları da təsir edə biləcəyi məlumdur. Ağciyər xarici vərəm formaları, məsələn, sümük, böyrək, dəri və ya beyin kimi orqanlarda da infeksiyaya səbəb ola bilər. Bu hallarda simptomlar təsirlənən orqanlara görə fərqli ola bilər.
Vərəm müalicəsi bir neçə ay davam edən uzunmüddətli bir prosesdir. Xəstəliyin tamamilə sağaldılması üçün xəstələr müalicəni həkim təyin etdiyi qaydada və müddətdə davam etdirməlidirlər. Aşağıda vərəmin müalicəsində istifadə edilən əsas üsullar təsvir olunub:
Vərəm müalicəsinin əsasını antibiotiklər təşkil edir. Bu dərmanlar bakteriyaların inkişafını və yayılmasını dayandırmaq üçün istifadə olunur. Ən çox təyin edilən dərmanlar arasında izoniazid, rifampisin, pirazinamid və etambutol var. Müalicə prosesi adətən 6 ay davam edir və müalicənin ilk bir neçə həftəsindən sonra xəstələrin əksəriyyəti özlərini yaxşı hiss etməyə başlayır.
Antibiotiklərin düzgün və müntəzəm istifadə olunması vacibdir, çünki səhv və ya yarımçıq müalicə vərəm bakteriyalarının antibiotiklərə qarşı müqavimət qazanmasına səbəb ola bilər. Bu isə xəstəliyin müalicəsini daha da çətinləşdirir.
Vərəmin yoluxucu xarakteri nəzərə alındıqda, xəstələrin müalicənin ilk mərhələsində izolyasiya edilməsi vacibdir. Bu, infeksiyanın başqalarına yayılmasının qarşısını almaq üçün edilir. Müalicənin effektivliyindən sonra, xəstə izolyasiyadan çıxarılaraq normal həyatı davam etdirə bilər.
Bəzi hallarda, xəstələrdə antibiotiklərə qarşı müqavimət göstərən vərəm formaları inkişaf edə bilər. Bu, yanlış müalicə və ya dərmanların düzgün istifadəməməsi nəticəsində baş verə bilər. Müqavimətli vərəm xəstələrində müalicə daha mürəkkəb və uzun müddətli olur. Xüsusi dərmanlar və bəzən də cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
Vərəm xəstələrinin müalicəsində balanslı qidalanma və vitaminlərin qəbulu da mühüm rol oynayır. Xüsusilə, xəstələrin immunitetini gücləndirən qidalara üstünlük verilməlidir. Bu, bədənin xəstəliklə daha yaxşı mübarizə aparmasına kömək edir.
Vərəmin qarşısını almağın ən təsirli yollarından biri vaxtında peyvənd olunmaqdır. BCG (Bacillus Calmette-Guérin) peyvəndi vərəmin ağır formalarından, xüsusilə uşaqlarda, qorumaq üçün istifadə olunur. BCG peyvəndi bütün dünyada yayğın olsa da, onun effektivliyi müxtəlif ölkələrdə fərqli ola bilər.
Peyvəndləmə ilə yanaşı, xəstələrin erkən diaqnoz edilməsi və müalicə olunması, yaxşı gigiyena qaydalarına riayət etmək və sıx yaşayış yerlərindən uzaq olmaq da vərəmin yayılmasının qarşısını almaq üçün vacibdir.
Vərəmə qarşı qorunma üçün sağlam həyat tərzi də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Düzgün qidalanma, fiziki aktivlik və stressdən uzaq durmaq immuniteti gücləndirir və xəstəliyə qarşı müqaviməti artırır.
Vərəm dünyada milyonlarla insanın həyatını təsir edən ciddi bir xəstəlikdir. Əlamətləri vaxtında müəyyən etmək və düzgün müalicəyə başlamaq bu xəstəliyin idarə olunmasında mühüm rol oynayır. Antibiotiklər, düzgün izolyasiya tədbirləri və sağlam həyat tərzi vərəmin müalicəsində və qarşısının alınmasında əsas amillərdir. Peyvəndlər isə xəstəliyin daha geniş yayılmasının qarşısını alan ən vacib vasitələrdən biridir.
181
