Vəba (cholera), ciddi və tez yayılan bir infeksion xəstəlikdir. Vibrio cholerae adlı bakteriyanın səbəb olduğu bu xəstəlik, çirklənmiş su və qida vasitəsilə insana yoluxur. Qlobla.net bildirri ki, xəstəlik qısa müddət ərzində çox sürətlə inkişaf edərək, bədəndə ağır su və elektrolit itirilməsinə səbəb olur. Əgər vaxtında müalicə olunmazsa, vəba ölümcül ola bilər. Vəba epidemiyaları tarix boyu böyük miqyaslı insan ölümlərinə səbəb olmuş və bir çox cəmiyyətlər üçün ciddi təhlükə yaratmışdır.
Vəba xəstəliyinin əsas səbəbkarı Vibrio cholerae adlı bakteriyadır. Bu bakteriya adətən çirklənmiş suda və ya yaxşı bişirilməmiş qidalarda olur. Xəstəlik əksər hallarda aşağı sanitar şərait olan bölgələrdə, inkişaf etməmiş və ya fəlakətlərdən təsirlənmiş ərazilərdə müşahidə olunur. Vibrio cholerae bağırsağa daxil olduqdan sonra zəhərli toksinlər ifraz edir. Bu toksinlər bağırsaq hüceyrələrinə təsir edərək böyük miqdarda su və elektrolitlərin bədəndən çıxmasına səbəb olur ki, bu da ağır su itirilməsi və dehidratasiya ilə nəticələnir.
Xəstəlik su ilə sıx əlaqəli olduğundan, çirklənmiş su mənbələri, pis gigiyena şərtləri və qeyri-sağlam qida hazırlama təcrübələri vəbanın yayılmasına təkan verir.
Vəbanın əlamətləri xəstəliyin şiddətinə və fərdin immun sisteminə bağlı olaraq dəyişə bilər. Bəzi insanlar xəstəliyin simptomlarını çox yüngül hiss edərkən, digərləri ağır forma ilə üzləşir. Əsas əlamətlər aşağıdakılardır:
Vəbanın ən xarakterik əlaməti su kimi bol, qeyri-adi kəskin və pis qoxulu ishaldır. İshal çox sürətlə inkişaf edir və xəstə gün ərzində 1 litrdən artıq maye itirə bilər. Bu, bədən üçün ciddi su və elektrolit itirilməsi ilə nəticələnir və vaxtında müalicə olunmazsa, həyati təhlükə yaradır.
Xəstələrdə bol ishaldan əlavə, kəskin və nəzarətsiz qusma da müşahidə olunur. Qusma, bədənin zərərli toksinlərdən qurtulmaq üçün etdiyi bir refleks reaksiyadır, lakin bu da su itirilməsinə səbəb olur və xəstəliyi daha da ağırlaşdırır.
Böyük miqdarda su və elektrolitlərin itirilməsi səbəbindən xəstələr güclü susuzluq hissi keçirirlər. Dəri quru və solğun olur, qan təzyiqi azalır, nəbz zəifləyir və bədənə lazımi miqdarda qan axını təmin edilmir. Dehidratasiya nə qədər ciddi olarsa, bədən funksiyaları o qədər çətinləşir və böyrəklər normal şəkildə fəaliyyət göstərə bilmir.
Elektrolitlərin (natrium, kalium və xlorid kimi) sürətlə itirilməsi bədəndə əzələ spazmaları və kramplara səbəb olur. Bu spazmalar, xəstələrin əzələlərində güclü ağrı və narahatlıq yaradır.
Su və elektrolit itirilməsi nəticəsində xəstələrdə güclü zəiflik və yorğunluq hissi yaranır. Xəstələr özlərini gücsüz və yuxulu hiss edir, hərəkət etməkdə çətinlik çəkirlər. Müalicə olunmadıqda, bu vəziyyət şüur pozulmalarına və hətta komaya səbəb ola bilər.
Vəba, vaxtında və düzgün müalicə edildiyi təqdirdə, ölümlə nəticələnməyən bir xəstəlikdir. Müalicənin əsas məqsədi xəstənin bədənindəki su və elektrolit balansını bərpa etmək və bakteriyaları aradan qaldırmaqdır. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Vəbanın müalicəsində ən əsas və təsirli vasitə oral rehidratasiya duzlarıdır (ORD). Bu duzlar xəstəyə ishal və qusma nəticəsində itirilmiş su və elektrolitləri bərpa etmək üçün verilir. ORD, xüsusi olaraq suya qarışdırılaraq içilən bir qarışımdır və ciddi dehidratasiya hallarının qarşısını almağa kömək edir. Yüngül və orta dərəcəli hallarda bu müalicə üsulu çox effektivdir.
Ağır dehidratasiya hallarında, oral rehidratasiya kifayət etmədikdə, xəstəyə damar yolu ilə maye verilir. İntravenoz (İV) maye təchizatı, xəstənin tez bir zamanda bədənindəki su və elektrolit çatışmazlığını bərpa edir. Bu, xüsusilə ağır və həyati təhlükəli hallarda vacibdir.
Vəbanın müalicəsində bəzi antibiotiklər də istifadə olunur. Antibiotiklər bakteriyaların fəaliyyətini dayandırmağa və xəstəliyin şiddətini azaltmağa kömək edir. Lakin, antibiotiklər rehidratasiya müalicəsinin əvəzləyicisi deyil, əlavə müalicə vasitəsidir. Bəzi hallarda xəstəliyin müddətini qısaltmaq və bakteriyaların yayılmasını məhdudlaşdırmaq üçün effektiv ola bilər.
Vəba zamanı düzgün qidalanma və bədənə lazımi qidaların verilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Xəstələrə maye qidalar və vitaminlər verilir ki, bu da bədənə mübarizə aparmağa kömək edir. Xüsusilə, C vitamini və sink bədənin xəstəliklə daha sürətli mübarizə aparmasına kömək edə bilər.
Vəbanın qarşısını almaq üçün əsas tədbirlər gigiyena və sanitariya qaydalarına riayət etməkdir. Xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq üçün görüləcək tədbirlər aşağıdakılardır:
Vəbanın qarşısının alınmasının ən mühüm yolu təmiz və təhlükəsiz içməli suya çıxışı təmin etməkdir. Çirklənmiş su və qidalar vəbanın yayılmasının əsas səbəbləridir. Su mənbələri təmiz saxlanmalı, qaynadılmış su içilməli və suyun çirklənməsinin qarşısını almaq üçün filtrasiya və dezinfeksiya tədbirləri görülməlidir.
Əllərin sabunla yuyulması, qidaların yaxşı bişirilməsi və saxlanması, tullantıların düzgün idarə olunması kimi gigiyena qaydalarına riayət etmək vəbanın yayılmasının qarşısını almaq üçün vacibdir. Xüsusilə, ictimai yerlərdə, qida məkanlarında və sıxlıq olan yerlərdə gigiyena standartlarına ciddi şəkildə əməl olunmalıdır.
Vəbanın qarşısını almaq üçün bəzi hallarda peyvəndlər də istifadə olunur. Bu peyvəndlər xüsusilə epidemiya riski olan bölgələrdə və təhlükə altında olan əhalilər üçün tövsiyə olunur. Lakin, peyvəndlər hər zaman tam müdafiə təmin etməsə də, xəstəliyin yayılmasını azalda bilər.
Vəba riskini azaltmaq üçün maarifləndirmə və ictimai səhiyyə tədbirləri mühüm rol oynayır. Xəstəliyin simptomları, yayılma yolları və qarşısının alınma üsulları barədə ictimaiyyəti məlumatlandırmaq, gigiyena qaydalarına riayət etməyi təşviq etmək və riskli bölgələrdə vaxtında müdaxilələr həyata keçirmək infeksiyaların sayını azaltmağa kömək edir.
Vəba ciddi və sürətlə yayılan bir xəstəlik olmasına baxmayaraq, düzgün müalicə və profilaktika tədbirləri ilə qarşısı alına bilər. Təhlükəsiz içməli su, gigiyena qaydalarına əməl edilməsi, vaxtında rehidratasiya müalicəsi və tibbi yardım xəstəliyin ağırlaşmasının qarşısını alır. Tarix boyunca böyük fəlakətlərə səbəb olmuş bu xəstəliyə qarşı maarifləndirmə və effektiv mübarizə tədbirləri vəba epidemiyalarını nəzarətdə saxlamağa imkan verir.
58
