Meningit beyin və onurğa beynini əhatə edən qoruyucu membranların (meninges) iltihabıdır.

Qlobal.net bildirir ki, bu iltihab müxtəlif səbəblərdən yarana bilər, ən çox rast gəlinən səbəbləri isə infeksiyalar, xüsusilə bakterial və viral infeksiyalardır. Meningit həmçinin göbələklər, parazitlər və ya qeyri-infeksion faktorlar (məsələn, dərmanlar və ya otoimmun xəstəliklər) nəticəsində də baş verə bilər.

Meningit həyati təhlükəli bir vəziyyətdir və dərhal tibbi müdaxilə tələb edir. Xəstəliyin sürətlə inkişaf etməsi və ciddi ağırlaşmalara səbəb ola bilməsi, məsələn, iflic, eşitmə itikisi və hətta ölüm riski ilə bağlıdır. Meningitin simptomları hər yaş qrupunda fərqli şəkildə özünü göstərə bilər və bəzi hallarda diaqnozda gecikmə ölümcül nəticələrə gətirib çıxara bilər.

Meningitin növləri

Meningit xəstəliyinin müxtəlif növləri var, hər biri fərqli səbəblərə və müalicə üsullarına malikdir:

Bakterial meningit

Bakterial meningit, meningit növləri arasında ən ciddi olanıdır və təcili tibbi yardım tələb edir. Ən çox rast gəlinən bakteriyalar Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis və Haemophilus influenzae-dir. Bu bakteriyalar bədənə burun və ya boğaz vasitəsilə daxil olub, qana keçərək beyin və onurğa beyni ətrafındakı membranlara çatır.

Viral meningit

Viral meningit bakterial meningit qədər ağır olmasa da, yenə də ciddi bir xəstəlikdir. Çox zaman enteroviruslar (bağırsaq virusları), herpes virusları və ya qulaqaltı vəzi infeksiyalarının (məsələn, məxmərək) səbəb olduğu viral infeksiyalardan yaranır. Viral meningit müalicəsi adətən simptomların idarə olunmasına yönəldilmişdir, çünki xüsusi antiviral müalicə çox nadir hallarda tələb olunur.

Göbələk və parazitar meningit

Göbələklərin və parazitlərin səbəb olduğu meningit nadir hallarda rast gəlinir və immun sistemi zəif olan insanlarda (məsələn, HİV ilə yaşayanlar) daha çox müşahidə olunur. Göbələk mənşəli meningit, adətən, kriptokok bakteriyaları kimi spesifik göbələklərdən yaranır və ağır müalicə tələb edir.

Aseptik meningit

Aseptik meningit hər hansı bir mikroorqanizmə bağlı olmayan, lakin iltihaba səbəb olan formadır. Adətən otoimmun xəstəliklər, dərmanlar və ya travmalar nəticəsində meydana gəlir. Bu formanın müalicəsi iltihabın səbəbindən asılıdır.

Meningitin əlamətləri

Meningitin simptomları yaşdan, xəstəliyin növündən və infeksiyanın şiddətindən asılı olaraq dəyişə bilər. Əsas simptomlar ümumiyyətlə ani başlanır və vəziyyətin sürətli pisləşməsi ilə müşayiət olunur. Meningitin bəzi ümumi əlamətləri bunlardır:

Yetişkinlərdə və yeniyetmələrdə meningitin əlamətləri

• Şiddətli baş ağrısı: Meningitin ən çox yayılmış simptomlarından biridir və adətən dözülməz səviyyədə olur.
• Boyun tutulması: Boyun əzələlərinin sərtləşməsi və ağrısı da meningit əlamətidir.
• Yüksək hərarət: Xəstələr tez-tez qızdırma yaşayırlar və bu vəziyyət infeksiyanın olması ehtimalını göstərir.
• Bulantı və qusma: Meningitlə əlaqəli baş ağrıları bəzən bulantı və qusma ilə müşayiət olunur.
• İşığa həssaslıq (fotofobiya): Xəstələr işıqlara qarşı həddindən artıq həssaslıq göstərə bilərlər.
• Huşun bulanması və zəiflik: Bəzi hallarda xəstələrdə huşun itməsi, zəiflik, yaddaş problemləri və hətta koma meydana gələ bilər.
• Səpgilər: Meningokok bakteriyalarının yaratdığı bakterial meningitdə bədənə yayılan qırmızı və ya bənövşəyi səpgilər görünə bilər.

Uşaqlarda və körpələrdə meningitin əlamətləri

Körpələr və kiçik uşaqlar meningiti böyüklərə nisbətən fərqli simptomlarla keçirə bilərlər. Əsas əlamətlərə aşağıdakılar daxildir:

• Daimi ağlama və əsəbilik: Xüsusilə qışqıran və sakitləşdirilməsi çətin olan uşaqlar.
• Dərmanlara və süd yeməyə reaksiya verməmək: Körpələr süd və ya su içməkdən imtina edə bilərlər.
• Yuxuya meyllilik və ya huşun bulanması: Uşaqlarda gözlənilməz yuxululuq və ya hətta huşunu itirmə halları baş verə bilər.
• Fontanelin (körpənin başında yumşaq yer) şişməsi: Körpələrin başında olan bu yumşaq sahənin şişməsi təhlükəli vəziyyətdən xəbər verə bilər.
• Titrəmə və ya bədən əzələlərinin qəfil hərəkətləri: Uşaqlarda titrəmə və ya qıcolmalar da meningitin əlamətləri ola bilər.

Meningitin diaqnostikası

Meningit şübhəsi olan xəstələr dərhal tibbi müayinə olunmalıdırlar, çünki bu xəstəlik çox tez inkişaf edə bilər. Diaqnoz üçün bir neçə əsas üsul var:

• Bel ponksiyonu (lumbal ponksiyon): Bu prosedur beyin və onurğa beyni ətrafındakı mayedən nümunə götürərək laborator analiz üçün istifadə olunur. Bu test sayəsində hansı növ meningitin olduğunu müəyyən etmək mümkündür.
• Qan testləri: Qanda infeksiyanı aşkarlamaq üçün qan testləri həyata keçirilir.
• Kompyuter tomoqrafiyası (KT) və ya maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT): Bu görüntüləmə metodları baş beyində iltihabın və ya infeksiyanın olub olmadığını göstərmək üçün istifadə edilə bilər.

Bu müayinə və testlər nəticəsində meningitin növü müəyyən edilir və müalicə planı təyin olunur.

Meningitin müalicəsi

Meningitin müalicəsi onun səbəbindən və növündən asılıdır. Müxtəlif növ meningit üçün müxtəlif müalicə yanaşmaları mövcuddur:

Bakterial meningitin müalicəsi

Bakterial meningit təcili tibbi yardım tələb edən ağır bir infeksiyadır. Müalicə əsasən güclü antibiotiklər və bəzən kortikosteroidlər vasitəsilə həyata keçirilir. Antibiotiklər bakteriyaların öldürülməsi üçün təcili olaraq verilir. Kortikosteroidlər isə beyin şişməsini və iltihabı azalda bilər. Bu müalicələr xəstəxana şəraitində, bəzən isə reanimasiya bölməsində tətbiq edilir.

Viral meningitin müalicəsi

Viral meningit adətən daha yüngül gedişli olur və əksər hallarda xüsusi müalicə tələb etmir. Xəstələr adətən yataq rejimi, çoxlu maye qəbul etmək və ağrıkəsicilər ilə simptomlarını idarə edirlər. Lakin bəzi hallarda, xüsusilə herpes virusları səbəb olduqda, antiviral dərmanlar istifadə edilə bilər.

Göbələk və parazitar meningitin müalicəsi

Göbələk mənşəli meningitin müalicəsi xüsusi antifungal dərmanlarla aparılır. Parazitar meningit isə xüsusi antiparazitar dərmanlarla müalicə edilə bilər. Hər iki halda müalicə çox vaxt uzun müddət tələb edir və ağır hallarda xəstələrdə immun sisteminin gücləndirilməsi vacibdir.

Meningitin qarşısının alınması

Meningitin qarşısını almaq üçün bəzi qoruyucu tədbirlər mövcuddur:

Peyvəndlər

Meningitə səbəb olan bakteriyalara qarşı effektiv peyvəndlər mövcuddur. Xüsusilə, meningokok, pnevmokok və Hemophilus influenzae B (Hib) bakteriyalarına qarşı peyvəndlər çox effektivdir və uşaqların peyvənd təqviminə daxil edilir. Bu peyvəndlər yoluxmanın qarşısını almaqda böyük rol oynayır.

Gigiyena tədbirləri

Meningitə səbəb olan bəzi viruslar və bakteriyalar yoluxucu ola bilər. Gigiyena qaydalarına riayət etmək, məsələn, əlləri tez-tez yumaq, şəxsi əşyaları paylaşmamaq və qripə bənzər simptomları olan insanlardan uzaq durmaq yoluxma riskini azalda bilər.

Meningit ciddi və həyati təhlükəli bir xəstəlikdir. Simptomlar sürətlə inkişaf edir, buna görə də erkən diaqnoz və vaxtında müalicə həyati əhəmiyyət daşıyır. Peyvəndlər, gigiyena qaydalarına riayət və erkən tibbi müdaxilə vasitəsilə bu xəstəliyin qarşısını almaq mümkündür.