Liberalizm, fərdi azadlıqların, insan hüquqlarının və sərbəst bazar iqtisadiyyatının müdafiəsini əsas götürən siyasi və fəlsəfi ideologiyadır. Bu düşüncə tərzi əsasən fərdin cəmiyyət qarşısındakı yerini, dövlətin və qanunların sərhədlərini müəyyənləşdirməyə yönəlib.
Liberalizm XVII və XVIII əsrlərdə Avropada maarifçilik dövründə formalaşmağa başlamışdır. Bu ideologiyanın əsasını John Locke, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau və daha sonralar John Stuart Mill kimi filosoflar qoymuşdur.
Liberalizmin yaranmasında əsas məqsəd mütləq monarxiyalara və avtoritar sistemlərə qarşı çıxmaq və fərdi azadlıqları hüquqi çərçivədə təmin etmək idi.
Liberalizm nədir
Liberal düşüncə
Siyasi ideologiyalar
Fərdi azadlıq
Liberal iqtisadiyyat
Liberalizm fərdi azadlığı ali dəyər hesab edir. Hər bir insanın düşüncə, ifadə, din, mülkiyyət və həyat tərzi seçimi hüququ var.
Liberal cəmiyyətlərdə dövlət və vətəndaş münasibətləri qanunla tənzimlənir. Hüququn aliliyi prinsipi vətəndaşların bərabər hüquqlara malik olmasını təmin edir.
Liberal sistemlərdə siyasi hakimiyyət xalqın iradəsi ilə formalaşır. Azad seçkilər, plüralizm və söz azadlığı liberal demokratiyanın əsas elementləridir.
Liberal iqtisadi modelə görə bazar iqtisadiyyatı dövlətdən müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərməlidir. Rəqabət, sərbəst ticarət və mülkiyyət hüququ bu modelin əsasını təşkil edir.
Liberalizm dövlətin yalnız hüquq-mühafizə, müdafiə və əsas xidmətləri təmin etməklə məhdudlaşmasını vacib sayır. Qalan sahələrdə fərdin və bazarın təşəbbüsü ön planda olur.
Azad bazar və minimum dövlət müdaxiləsini müdafiə edir. Fərdi mülkiyyət və iqtisadi azadlığa önəm verir.
Sosial bərabərliyi dəstəkləyir, sosial proqramlarla fərdi rifahı artırmağa çalışır. Dövlətin müəyyən iqtisadi və sosial sahələrdə iştirakını zəruri hesab edir.
XX əsrin sonlarında yaranmış və qlobal bazar iqtisadiyyatını gücləndirməyə yönəlmiş yanaşmadır. Özəlləşdirmə, vergi islahatları və beynəlxalq sərbəst ticarət ön plandadır.
| İdeologiya | Əsas Fokus | Liberalizmlə Fərqi |
|---|---|---|
| Konservatizm | Ənənəvi dəyərlər | Dəyişikliklərə ehtiyatla yanaşır |
| Sosializm | Bərabərlik və dövlət nəzarəti | Liberalizm fərdi mülkiyyət və bazar azadlığına üstünlük verir |
| Millətçilik | Milli kimlik və birlik | Liberalizm fərdi hüquqları önə çəkir |
Bu gün liberalizm bir çox Qərb ölkəsinin siyasi və iqtisadi sisteminin əsasını təşkil edir. Avropa Birliyi, ABŞ, Kanada kimi ölkələrdə liberal dəyərlər – insan hüquqları, söz azadlığı, bazar iqtisadiyyatı – əsas idarəetmə prinsipləri kimi qəbul olunur.
Liberalizm, fərdin hüquqlarını, azadlıq və qanunun üstünlüyünü əsas götürən universal bir ideologiyadır. Tarix boyu müxtəlif formalarda inkişaf etsə də, onun əsas prinsipləri bu gün də müasir cəmiyyətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayır.
121
