Liberalizm, fərdi azadlıqların, insan hüquqlarının və sərbəst bazar iqtisadiyyatının müdafiəsini əsas götürən siyasi və fəlsəfi ideologiyadır. Bu düşüncə tərzi əsasən fərdin cəmiyyət qarşısındakı yerini, dövlətin və qanunların sərhədlərini müəyyənləşdirməyə yönəlib.

Liberalizmin mənşəyi və tarixi

Liberalizm XVII və XVIII əsrlərdə Avropada maarifçilik dövründə formalaşmağa başlamışdır. Bu ideologiyanın əsasını John Locke, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau və daha sonralar John Stuart Mill kimi filosoflar qoymuşdur.

Liberalizmin yaranmasında əsas məqsəd mütləq monarxiyalara və avtoritar sistemlərə qarşı çıxmaq və fərdi azadlıqları hüquqi çərçivədə təmin etmək idi.

Açar sözlər:

• Liberalizm nədir

• Liberal düşüncə

• Siyasi ideologiyalar

• Fərdi azadlıq

• Liberal iqtisadiyyat

Liberalizmin əsas prinsipləri

1. Fərdi azadlıq

Liberalizm fərdi azadlığı ali dəyər hesab edir. Hər bir insanın düşüncə, ifadə, din, mülkiyyət və həyat tərzi seçimi hüququ var.

2. Hüququn aliliyi

Liberal cəmiyyətlərdə dövlət və vətəndaş münasibətləri qanunla tənzimlənir. Hüququn aliliyi prinsipi vətəndaşların bərabər hüquqlara malik olmasını təmin edir.

3. Demokratiya

Liberal sistemlərdə siyasi hakimiyyət xalqın iradəsi ilə formalaşır. Azad seçkilər, plüralizm və söz azadlığı liberal demokratiyanın əsas elementləridir.

4. Sərbəst bazar iqtisadiyyatı

Liberal iqtisadi modelə görə bazar iqtisadiyyatı dövlətdən müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərməlidir. Rəqabət, sərbəst ticarət və mülkiyyət hüququ bu modelin əsasını təşkil edir.

5. Dövlətin məhdud rolu

Liberalizm dövlətin yalnız hüquq-mühafizə, müdafiə və əsas xidmətləri təmin etməklə məhdudlaşmasını vacib sayır. Qalan sahələrdə fərdin və bazarın təşəbbüsü ön planda olur.

Liberalizmin növləri

Klassik liberalizm

Azad bazar və minimum dövlət müdaxiləsini müdafiə edir. Fərdi mülkiyyət və iqtisadi azadlığa önəm verir.

Sosial liberalizm

Sosial bərabərliyi dəstəkləyir, sosial proqramlarla fərdi rifahı artırmağa çalışır. Dövlətin müəyyən iqtisadi və sosial sahələrdə iştirakını zəruri hesab edir.

Neoliberalizm

XX əsrin sonlarında yaranmış və qlobal bazar iqtisadiyyatını gücləndirməyə yönəlmiş yanaşmadır. Özəlləşdirmə, vergi islahatları və beynəlxalq sərbəst ticarət ön plandadır.

Liberalizm və digər ideologiyalarla fərqləri

Liberalizmin müasir dövrdə rolu

Bu gün liberalizm bir çox Qərb ölkəsinin siyasi və iqtisadi sisteminin əsasını təşkil edir. Avropa Birliyi, ABŞ, Kanada kimi ölkələrdə liberal dəyərlər – insan hüquqları, söz azadlığı, bazar iqtisadiyyatı – əsas idarəetmə prinsipləri kimi qəbul olunur.

Liberalizm, fərdin hüquqlarını, azadlıq və qanunun üstünlüyünü əsas götürən universal bir ideologiyadır. Tarix boyu müxtəlif formalarda inkişaf etsə də, onun əsas prinsipləri bu gün də müasir cəmiyyətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayır.