“Kobra effekti: Xoş niyyətli plan necə fəlakətlə nəticələndi?

19-cu əsrdə Britaniya Hindistanı dövründə Dehli şəhərində kobra ilanlarının sayı xeyli artmışdı.

Qlobal.net xatırladır ki, bu zəhərli ilanlar insanlar üçün ciddi təhlükə təşkil edirdi. Problemə qarşı tədbir görmək istəyən ingilis hakimiyyəti sadə və “məntiqli” bir həll yolu təklif etdi: hər öldürülən kobra üçün pul mükafatı verilməyə başlandı.

Əvvəldə bu tədbir uğurlu kimi görünürdü — insanlar kobra öldürür, onları təhvil verir və qarşılığında pul alırdılar. Lakin bir müddət sonra ağıllı və qazanmaq istəyən bəzi yerli sakinlər vəziyyətdən istifadə etməyə başladılar: onlar evdə kobralar yetişdirib öldürülmüş kimi təqdim edirdilər.

Bu saxta “antikobra proqramı” müəyyən zaman sonra ifşa olundu və hökumət bu təşviq proqramını dayandırdı. Amma burada işin tragikomik tərəfi ortaya çıxdı: artıq dəyəri olmayan minlərlə evdə yetişdirilən kobra küçələrə buraxıldı və nəticədə əvvəlkindən də böyük ilan problemi yarandı.

Sosial və iqtisadi dərslər

Bu hadisə yalnız bir tarixi maraq nöqtəsi deyil, həm də idarəetmədə və iqtisadiyyatda stimulların necə işlədiyini göstərən canlı nümunədir. Sonralar buna bənzər hallar müxtəlif ölkələrdə və sahələrdə baş verdi və bu fenomen “Kobra effekti” adı ilə tanındı.

Digər nümunələr

• Vyetnamda siçanlar: Fransız müstəmləkəçiləri Hanoy şəhərində siçanları məhv etmək üçün siçan quyruğu gətirənlərə mükafat verirdilər. Nəticədə insanlar siçanları öldürmək əvəzinə quyruqlarını kəsib, canlı siçanları çoxaltmağa başladılar.

• Çində sərçələr kampaniyası: Mao dövründə sərçələrin taxıl yediyi düşünülərək milyonlarla sərçə öldürüldü. Nəticədə zərərvericilərin sayı partladı və böyük aclıq yaşandı.

  Kobra Effekti nədir?

  “Kobra effekti”, bir problemi həll etmək üçün düşünülmüş tədbirin əks təsir göstərərək problemi daha da böyütməsi halını ifadə edən məşhur iqtisadi və sosioloji anlayışdır. Bu termin tarixdə baş vermiş real bir hadisədən qaynaqlanır və yanlış planlaşdırmanın, xüsusilə stimulların düzgün verilməməsinin fəsadlarını göz önünə sərir.

 Yaxşı niyyət kifayət deyil

Kobra effekti bizə göstərir ki, bir problemi həll etmək üçün sadəcə niyyət və səylər yetərli deyil — stimulların, nəticələrin və insan davranışlarının yaxşı analiz edilməsi vacibdir. Əks halda, problemin özü yox, onun təsadüfi nəticələri ilə mübarizə aparmaq məcburiyyətində qala bilərik.

Murad
Qlobal.net