İşığın yaranması və təbiəti insanları qədim dövrlərdən bəri maraqlandıran suallardan biri olmuşdur.
Qlobal.net bildirir ki, qədim filosoflar, elm adamları və müasir fiziklər işığın necə meydana gəldiyini anlamaq üçün çox sayda araşdırma aparmışlar. Günümüzdə isə işığın yaranması və təbiəti haqqında mövcud olan elmi məlumatlar kvant fizikasının və kosmologiyanın inkişafı ilə daha dərindən anlaşılmışdır.
Qədim mədəniyyətlər işığın mənbəyini başa düşmək üçün dini və mifoloji izahlar təqdim edirdilər. Misal üçün, Yunan mifologiyasında Helios günəş tanrısı olaraq işığı idarə edirdi. Digər mədəniyyətlərdə də işığın ilahi qüvvələrlə əlaqələndirilməsi yayğın idi. Filosoflar isə işığın təbiətinə dair fəlsəfi spekulyasiyalar yürüdürdülər. Empedokl kimi qədim Yunan filosofları işığın gözümüzdən çıxan bir enerji olduğunu düşünürdülər. Platon və Aristotel kimi digər filosoflar isə işığın ətrafımızdakı maddə ilə əlaqəsini araşdırmağa çalışmışdılar.
İşığın yaranması və təbiətini başa düşməyə doğru elmi cəhdlər İslam dünyasında və Avropa Renessansı dövründə davam etdirildi. Əl-Heysam (Alhazen) kimi alimlər işığın yayılma qanunlarını araşdıraraq işığın düz xətlə hərəkət etdiyini, əşyaların rəng və kölgə yaratmasında onun mühüm rol oynadığını göstərdilər. İsaak Nyuton isə 17-ci əsrdə işığın əslində müxtəlif rənglərdən ibarət olduğunu və prizma vasitəsilə bu rənglərin ayrılmasını kəşf etdi.
Müasir elm işığın yaranmasını elektromaqnit şüalanması şəklində izah edir. İşıq, foton adlanan enerjinin kiçik paketlərindən ibarətdir. Bu fotonlar, yüklü zərrəciklərin, xüsusilə elektronların sürətlənməsi zamanı meydana gəlir. İşığın əsas mənbəyi atomların daxilində baş verən kvant prosesləridir. Elektronlar enerji səviyyələrini dəyişdikdə, işıq şəklində enerji buraxırlar. Bu proses, atomların enerji vəziyyətlərinə görə müxtəlif dalğa uzunluqlarında (məsələn, görünən işıq, infraqırmızı və ya ultrabənövşəyi işıq) baş verə bilər.
İşığın yaranmasının daha geniş mənada izahı kosmologiya ilə bağlıdır. Böyük Partlayış nəzəriyyəsinə görə, kainat təxminən 13,8 milyard il əvvəl bir nöqtədən partlayaraq genişlənməyə başlamışdır. Bu partlayışdan sonra ilk olaraq işıq meydana gəlməyib. Kainatın çox yüksək temperatur və sıxlıqda olduğu bu erkən dövrdə fotonlar sərbəst hərəkət edə bilmirdilər. Lakin Böyük Partlayışdan təxminən 380,000 il sonra, temperaturun düşməsi nəticəsində protonlar və elektronlar birləşərək neytral atomları yaratdı. Bu hadisə "rekombinasiya" adlanır və həmin andan etibarən fotonlar sərbəst buraxılaraq yayılmağa başladı. Bu proses nəticəsində ilk işıq – kosmik fon şüalanması yaranmışdır.
Müasir fizika işığın təbiətini iki müxtəlif şəkildə izah edir: dalğa və hissəcik. İşıq həm dalğa kimi hərəkət edir, həm də foton adlanan zərrəciklər şəklində enerjini daşıyır. Bu ikili təbiət, kvant mexanikası vasitəsilə izah olunur. Məsələn, işıq dalğalar kimi interferensiya və difraksiya yarada bilir, eyni zamanda, fotonlar kimi enerji kvantlarını ötürərək müəyyən proseslərdə iştirak edir.
İşığın yaranması və onun təbiəti insanın dünyanı anlama səfərinin ən maraqlı tərəflərindən biridir. Qədim miflərdən və fəlsəfi spekulyasiyalardan başlayaraq, müasir kvant fizikasına qədər işıq haqqında anlayışımız genişlənmişdir. İşığın atom səviyyəsində necə əmələ gəldiyi, fotonların buraxılması və onun kainatın yaranması ilə əlaqəsi müasir elmin işıq fenomenini izah etmək üçün təqdim etdiyi əsas nəzəriyyələrdən biridir.
142
