İldırım göy gurultusu ilə müşayiət olunan və qısa müddətli, lakin çox güclü elektrik boşalmasıdır.
Qlobal.net bildirir ki, atmosferdə yaranan bu fenomen yüksək elektrik yüklənməsi ilə bağlıdır və fırtına buludları (küləklər) ilə yer səthi arasında baş verir. İldırımın görkəmli işıq parıltısı və gurultulu səs ilə birgə olması insanların həmişə marağına səbəb olmuşdur. Elmə görə ildırım, elektrik yüklərinin balansını bərpa etmək üçün təbiətdəki bir "boşalma" prosesidir.
İldırımın yaranma prosesi əsasən fırtına buludlarında (kümulonimbus buludları) baş verir. Bu buludlar çox böyükdür və yüksək hündürlüklərdə yerləşir. İldırımın yaranma prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:
Buludların elektrik yüklənməsi: Külək və atmosfer şəraiti fırtına buludlarında güclü yüklənməyə səbəb olur. Buludlar arasında olan su damcıları və buz kristalları yüksək külək sürəti ilə bir-birinə sürtünərək elektrik yükləri toplayır. Bu zaman buludların yuxarı hissəsində müsbət yüklər, aşağı hissəsində isə mənfi yüklər toplanır. Yer səthində isə müsbət elektrik yükləri yığılır.
Elektrik potensialının yaranması: Buludun aşağı hissəsində toplanan mənfi yüklər ilə yer səthində yığılan müsbət yüklər arasında güclü bir elektrik potensialı yaranır. Bu potensial fərqi o qədər böyük olur ki, havanın izolyasiya xüsusiyyətini sındıraraq elektrik boşalması baş verir. Beləliklə, ildırım şəklində elektrik enerjisi buluddan yerə və ya başqa buludlara boşalır.
Elektrik boşalması (İldırım): Elektrik yükü havadan keçərkən çox yüksək sürət və temperatur meydana gəlir. Bu proses ildırımın parlaq işıq saçmasına səbəb olur. Havanın sürətli qızması və genişlənməsi göy gurultusu ilə müşayiət olunan güclü səs dalğaları yaradır.
İldırım müxtəlif formalarda baş verə bilər. Bu, onun hansı növ boşalma olduğuna görə dəyişir:
Buluddan yerə ildırım: Bu ən tanınan ildırım növüdür. Burada buludun aşağı hissəsindəki mənfi yüklər yer səthindəki müsbət yüklərlə qarşılıqlı təsir göstərərək yerə boşalır.
Buluddan buluda ildırım: İki fərqli bulud arasında elektrik yüklərinin ötürülməsi ilə baş verir. Bu zaman ildırım buludların arasında yaranır və yer səthinə çatmır.
Bulud içində ildırım: Bəzən bir buludun daxilində yüklər arasında balans pozulması nəticəsində bulud içində ildırım yaranır. Bu tip ildırım yer səthindən görünməyə bilər, lakin buludun içində işıqlı parıltı müşahidə olunur.
Yerdən buluda ildırım: Bəzi hallarda yer səthində olan müsbət yüklər buludun aşağı hissəsindəki mənfi yüklərə doğru boşalır və bu zaman yerdən buluda ildırım meydana gələ bilər. Bu tip ildırım nadir hallarda baş verir.
İldırımın təsirləri çox genişdir və təbiətdə və insan həyatı üçün təhlükə yarada bilir. Onun təsirləri aşağıdakılardır:
Yanğınlar: İldırım çox yüksək temperaturda baş verdiyi üçün meşələrdə və ya binalarda yanğınlara səbəb ola bilər.
Elektrik cihazlarına ziyan: İldırım vurması elektrik şəbəkələrinə və cihazlara ciddi zərər verə bilər. Elektrik xətlərinə və binaların elektrik sistemlərinə vurduğu ziyan təhlükəli ola bilər.
İnsanlara təsir: İldırım vuruşu nadir olsa da, insanların həyatını təhlükə altına alır. İldırım vurması çox güclü elektrik boşalması olduğu üçün insan orqanizmində ciddi yaralanmalara və ölümlərə səbəb ola bilər.
İldırımdan qorunmaq üçün bir sıra təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir:
İldırım, təbiətin ən güclü və heyranedici hadisələrindən biridir. Onun yaranma prosesi və təsirləri, təbiətdəki elektrik balansını təmin etmək məqsədi ilə baş verən təbii bir hadisədir. Hərçənd ki, ildırım təbiət üçün vacib bir elementdir, onun gücü və təsiri insan həyatı və mühit üçün təhlükələr yarada bilər. Buna görə də, ildırım zamanı təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etmək çox vacibdir.
164
