Göyöskürək, tibbdə pertussis olaraq da adlandırılan, Bordetella pertussis adlı bakteriyanın yaratdığı və xüsusilə uşaqlar arasında yayılan kəskin yoluxucu bir tənəffüs yolu xəstəliyidir.
Qlobal.net xəbər verir ki, bu xəstəlik kəskin və uzunmüddətli öskürək tutmaları ilə xarakterizə olunur və asanlıqla insandan insana keçir. İmmunitet sisteminin zəif olduğu körpə və uşaqlar üçün təhlükəli ola bilər.
Göyöskürəyin səbəbləri
Göyöskürəyə səbəb olan əsas amil, Bordetella pertussis bakteriyasıdır. Bu bakteriya tənəffüs yollarına yerləşir və toksinlər yayaraq, tənəffüs yollarında iltihablanmaya səbəb olur. Yoluxma əsasən hava-damcı yolu ilə (öskürək, asqırıq, yaxın təmas) baş verir. Bəzi risk faktorları da bu xəstəliyin daha asan yoluxmasına səbəb ola bilər:
- Zəif immunitet: Xüsusən körpə və uşaqlarda immunitet sistemi tam inkişaf etmədiyi üçün yoluxma riski daha yüksəkdir.
- Peyvənd edilməmə: Göyöskürək əleyhinə peyvənd edilməyən uşaqlar və böyüklər xəstəliyə daha həssas olur.
- Çoxsaylı insanlarla təmas: Məktəb və iş yerləri kimi sıx insan toplaşmalarında yayılma riski daha yüksəkdir.
Simptomları
Göyöskürək adətən 3 mərhələdə baş verir və hər mərhələdə fərqli simptomlar görünür:
Kataral Mərhələ (ilk 1-2 həftə): Bu dövrdə simptomlar adi soyuqdəyməyə bənzəyir:
- Yüngül öskürək, burun axması
- Yüngül qızdırma
- Asqırma
Paroksizmal Mərhələ (təxminən 2-6 həftə): Öskürək tutmaları çox kəskinləşir:
- Səsli, boğulmaya bənzəyən öskürək tutmaları
- Göyərmə (xüsusən uşaqlarda nəfəsin tutulması səbəbindən)
- Öskürək sonrası qusma
Sağalma Mərhələsi (2-3 həftə və daha uzun): Öskürək yavaş-yavaş azalır və sağalma dövrü başlayır.
Göyöskürəyin müalicəsi
Göyöskürəyin müalicəsi əsasən xəstəliyin mərhələsinə və xəstənin yaşına görə dəyişir. Erkən diaqnoz zamanı antibiotiklərlə müalicə effektiv ola bilər və bakteriyanın yayılmasını azalda bilər. Müalicə strategiyaları belədir:
Antibiotiklər: Göyöskürəyin erkən mərhələsində antibiotiklər, məsələn, azitromisin, eritromisin və ya klaritromisin təyin edilə bilər. Antibiotiklər xəstəliyi tamamilə sağaltmasa da, simptomları yüngülləşdirir və yayılma riskini azaldır.
Dəstəkləyici müalicə:
- Öskürək dərmanları: Göyöskürək tutmalarını yüngülləşdirən bəzi öskürək dərmanları təyin edilə bilər, lakin bu dərmanlar çox az effektivdir.
- Nəfəs alma dəstəyi: Bəzi hallarda xəstənin nəfəs almasını asanlaşdırmaq üçün oksigen dəstəyi lazım ola bilər.
- Sakitləşdirici mühit: Xüsusən uşaqlar üçün səs-küysüz, rahat bir mühit öskürək tutmalarını azalda bilər.
Peyvənd: Göyöskürəyin qarşısını almağın ən təsirli yolu DTaP peyvəndidir (difteri, tetanus, pertussis). Bu peyvənd uşaqların immunitetini gücləndirir və göyöskürəyin yayılma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Ayrıca böyüklər üçün də yenidən gücləndirici dozalar təklif olunur.
Həyat tərzi dəstəyi və önləyici tədbirlər:
- Daimi əl yuma və gigiyena: Xüsusilə uşaqlarla yaxın təmasda olan şəxslər üçün.
- Xəstə insanlarla təmasdan çəkinmək: Göyöskürəkdən şübhəli şəxslərlə təmasdan çəkinmək.
Qeyd: Göyöskürək xüsusən körpə və yaşlılarda ciddi ağırlaşmalara səbəb ola biləcəyi üçün diaqnoz qoyulduqdan dərhal sonra həkim nəzarətində müalicəyə başlamaq vacibdir.
Göyöskürək zamanı həkim müalicəsi vacib olsa da, simptomları yüngülləşdirmək və sağalma prosesini dəstəkləmək üçün bəzi təbii vasitələrdən də istifadə edilə bilər. Bu vasitələr boğazı sakitləşdirir, öskürək tutmalarını yüngülləşdirir və immun sistemini gücləndirir.
1. Bal və zəncəfil
- Faydaları: Balın təbii antibakterial xüsusiyyətləri var və zəncəfil iltihab əleyhinə təsir göstərir. Bu ikisinin birləşməsi boğazı rahatlaşdırır və öskürək tutmalarını azaldır.
- İstifadəsi: 1 çay qaşığı bal ilə yarım çay qaşığı rəndələnmiş təzə zəncəfili qarışdırın və gündə 2-3 dəfə qəbul edin. (Bal körpələr üçün tövsiyə edilmir).
2. Soğan Şşrbəti
- Faydaları: Soğan, təbii antibiotik xüsusiyyətləri sayəsində tənəffüs yollarını açır və öskürək tutmalarını yüngülləşdirir.
- İstifadəsi: 1 ədəd orta ölçülü soğanı doğrayıb üzərinə 1-2 xörək qaşığı bal əlavə edin. Bir neçə saat saxlayıb yaranan suyu gündə 2-3 dəfə qəbul edin.
3. Zərdəçal və isti süd
- Faydaları: Zerdeçal güclü iltihab əleyhinə təsirə malikdir və immun sistemini gücləndirir. Süd ilə birləşdirildikdə boğazı sakitləşdirir.
- İstifadəsi: Bir stəkan ilıq südə yarım çay qaşığı zerdeçal tozu əlavə edib qarışdırın. Gündə bir dəfə yatmazdan əvvəl için.
4. Sarımsaq
- Faydaları: Sarımsaq təbii antibiotik xüsusiyyətə malikdir və immun sistemini dəstəkləyir. Göyöskürəyə səbəb olan bakteriyalara qarşı effektiv ola bilər.
- İstifadəsi: 1-2 diş sarımsağı əzin və bir az bal ilə qarışdırıb gündə 1-2 dəfə qəbul edin. Alternativ olaraq, sarımsağı yeməklərə əlavə edə bilərsiniz.
5. Kəklikotu çayı
- Faydaları: Kəklikotu təbii antibakterial və ekspektorant xüsusiyyətlərə malikdir. Bu, bəlğəmi rahatlıqla çıxarmağa kömək edir və boğazı sakitləşdirir.
- İstifadəsi: 1 çay qaşığı quru kəklikotunu bir fincan qaynar suda dəmləyin və gündə 1-2 dəfə için.
6. Nanə və evkalipt buxarı
- Faydaları: Nanə və evkalipt təbii şəkildə tənəffüs yollarını açır, boğazı sakitləşdirir və öskürək tutmalarını yüngülləşdirir.
- İstifadəsi: Bir qaba isti su doldurub bir neçə damcı nanə və evkalipt yağı əlavə edin. Başınızı dəsmal ilə örtüb buxarı 5-10 dəqiqə nəfəs alın. Bu prosesi gündə bir dəfə təkrar edə bilərsiniz.
7. Ananas şirəsi
- Faydaları: Ananas bromelain adlı təbii bir enzim ehtiva edir. Bu enzim iltihabı azaldır və boğazı sakitləşdirir.
- İstifadəsi: Təzə ananas şirəsi içmək öskürək tutmalarını azalda bilər. Şirəyə bir az bal əlavə etmək də faydalı ola bilər.
8. Limon və ilıq su
- Faydaları: Limon C vitamini ilə zəngindir və immun sistemini gücləndirir. İlıq su isə boğazı sakitləşdirir.
- İstifadəsi: Bir stəkan ilıq suya yarım limonun suyunu və bir çay qaşığı bal əlavə edin. Gündə 1-2 dəfə için.
9. Biyan kökü çayı
- Faydaları: Biyan kökü öskürək əleyhinə və iltihab əleyhinə təsirlidir. Öskürək tutmalarını yüngülləşdirir və boğazı rahatlaşdırır.
- İstifadəsi: Bir çay qaşığı quru biyan kökünü bir fincan qaynar suda dəmləyin və gündə 1-2 dəfə için.
Qeyd: Göyöskürək ciddi bir xəstəlikdir və təbii vasitələr yalnız həkim müalicəsini dəstəkləyici olaraq istifadə edilməlidir. Körpələr və ya risk altında olan şəxslər üçün hər hansı təbii vasitəni tətbiq etmədən əvvəl həkimlə məsləhətləşmək vacibdir.
