Göy qurşağı, atmosferdə baş verən optik bir hadisədir və günəş işığının yağış damcılarından keçərək sınması, əks olunması və dağılması nəticəsində yaranır.
Qlobal.net bildirir ki, bu hadisə zamanı səmada yeddi rəngdən ibarət bir qövs şəkilli xətt görünür. Göy qurşağı insanları qədimdən bəri heyran etmişdir və bir çox mədəniyyətlərdə xüsusi mənalar daşıyır. Elmi baxımdan isə bu rəngli fenomen işığın təbiəti və onun müxtəlif cisimlərdən necə keçdiyini öyrənmək üçün əhəmiyyətli bir mövzudur.
Göy qurşağının yaranması üçün əsas şərtlərdən biri günəş işığının yağış damcılarına düşməsidir. Günəş işığı əslində ağ rəngli görünür, lakin əslində müxtəlif dalğa uzunluqlarına malik fərqli rənglərdən ibarətdir. Bu rənglər göy qurşağının yeddi rəngi olan qırmızı, narıncı, sarı, yaşıl, mavi, göy və bənövşəyi rənglərdir. Bu rənglərin hər biri günəş işığının su damcılarından keçməsi ilə ayrı-ayrı göstərilir.
Göy qurşağının yaranması üçün üç əsas optik hadisə baş verir:
İşığın sınması (refraksiya): Günəş işığı yağış damcısına düşdüyü zaman işıq su ilə havanın sərhədindən keçərək sınır. İşığın sınması onun müxtəlif rənglərini bir-birindən ayırır, çünki hər bir rəng fərqli dalğa uzunluğuna malikdir. Qırmızı işıq ən uzun dalğa uzunluğuna malik olduğu üçün daha az sınır, bənövşəyi isə ən qısa dalğa uzunluğu olduğu üçün daha çox sınır.
İşığın əks olunması (refleksiya): İşıq yağış damcısının içərisinə girdikdən sonra damcının arxa səthinə dəyir və oradan əks olunur. Bu əks olunma işığın bir daha istiqamətini dəyişdirərək gözümüzə çatmasına səbəb olur.
İşığın dağılması (dispersiya): Əks olunduqdan sonra işıq damcının yenidən hava ilə təmas etdiyi sərhəddən çıxarkən yenidən sınır və tamamilə dağılır. Bu proses nəticəsində göy qurşağında rənglər açıq şəkildə bir-birindən ayrılır və səmada yeddi rəngdən ibarət zolaq əmələ gəlir.
Göy qurşağı ümumiyyətlə yeddi əsas rəngdən ibarətdir. Bu rənglər spektrdə müəyyən dalğa uzunluğuna malikdirlər. Göy qurşağının rəngləri aşağıdakı kimidir:
Bu rənglər günəş işığının yağış damcılarından sınaraq fərqli bucaqlarda gözümüzə çatması ilə görünür.
Göy qurşağı müxtəlif şəraitlərdə yaranaraq fərqli formalar ala bilər. Aşağıda bəzi növləri qeyd olunur:
Əsas göy qurşağı: Ən çox rast gəlinən növüdür. Burada yeddi rəngli qövs səmada açıq şəkildə görünür.
İkinci dərəcəli göy qurşağı: Bəzən əsas göy qurşağının üzərində ikinci bir qövs görünür. Bu növ, işığın su damcısının içərisində iki dəfə əks olunması nəticəsində yaranır və rəngləri əksinə olur, yəni qırmızı daxildə, bənövşəyi isə xaricdə yerləşir.
Ay göy qurşağı: Gecələr ay işığı zamanı yaranan nadir göy qurşağı növüdür. Günəş işığı qədər güclü olmadığı üçün bu göy qurşağı çox solğun görünür və rəngləri açıq seçilmir.
Dairəvi göy qurşağı: Əgər göy qurşağı yüksək nöqtədən (məsələn, təyyarədən) müşahidə edilirsə, tam dairə şəklində görünə bilər. Yer səthindən müşahidə edildikdə isə göy qurşağı adətən yarımqövs kimi görünür, çünki yer səthi işığın keçməsinə mane olur.
Göy qurşağı meydana gəlməsi üçün müəyyən təbii şərtlər lazımdır:
Günəş və yağış: Göy qurşağının yaranması üçün həm yağış damcıları, həm də günəş işığı olmalıdır. Günəş yağış yağandan sonra ya da yağış zamanı göyün bir tərəfində parıldayanda göy qurşağı meydana gələ bilər.
Müəyyən bucaq: Günəş işığı ilə yer arasındakı bucaq da göy qurşağının yaranmasında mühüm rol oynayır. Adətən, günəşin üfüqə nisbətən aşağıda olduğu hallarda (məsələn, səhər və ya axşam) göy qurşağı daha parlaq və aydın görünür.
Simvolizm: Bir çox mədəniyyətlərdə göy qurşağı ümid, sülh və yeni başlanğıcların simvolu olaraq qəbul edilir. Məsələn, Yunan mifologiyasında göy qurşağı tanrıların yerə göndərdiyi bir xəbərçi sayılırdı.
Hər yerdə fərqli görünüş: Maraqlıdır ki, hər kəs öz mövqeyinə görə göy qurşağını bir qədər fərqli bucaqda görür. Bu səbəbdən, eyni göy qurşağı müxtəlif insanlara bir qədər fərqli görünə bilər.
Tamamlanmamış göy qurşağı: Göy qurşağı yalnız yağış damcıları vasitəsilə yaranmır. Buz kristalları və duman da göy qurşağına bənzər rəngli zolaqlar əmələ gətirə bilər.
Göy qurşağı, təbiətin ən təsirli və gözəl optik hadisələrindən biridir. Günəş işığının sınması və yağış damcılarından əks olunması nəticəsində yaranan bu fenomen bizə işığın təbiəti və rənglərin necə formalaşdığı haqqında mühüm məlumatlar verir. Göy qurşağının yeddi rəngli qövsü təbiətin gözəlliyini və onun elmi qanunlarını bir araya gətirən bir simvol olaraq qalır
202
