Eynşteyn hansı Tanrıya inanırdı?
Dahi fizik Albert Eynşteyn elm dünyasına gətirdiyi inqilabi nəzəriyyələrdən başqa, fəlsəfi düşüncələri və dinəbaxışı ilə də tez-tez müzakirə mövzusu olmuşdur.
Qlobal.net bildirir ki, onun Tanrı anlayışı ənənəvi dini inancdan fərqlənirdi. Einşteynin tez-tez istinad etdiyi Tanrı anlayışı Barux Spinozanın fəlsəfəsinə əsaslanırdı. Bəs bu Spinoza kim idi və onun Tanrı anlayışı nədən ibarət idi?
Spinozanın Tanrı Anlayışı
Barux Spinoza (1632–1677) yəhudi əsilli Niderland filosofudur. O, Qərb fəlsəfəsinin ən təsirli simalarından biri sayılır. Spinozanın fəlsəfəsi panteizmə, yəni Tanrının təbiətin özü ilə eyniləşdirilməsinə əsaslanır. O, Tanrını kainatdakı hər şeyin varlıq əsasını təşkil edən bir substansiya kimi qəbul edirdi.
Spinozanın Tanrısının Dilindən:
Spinozanın Tanrısı deyərdi:
“Boş yerə dua etməyi və sinəni yumruqlamağı burax!
Səndən istədiyim tək şey, dünyaya çıxmağın və həyatın dadını çıxarmağındır.
Əylən, mahnı oxu, sənin üçün yaratdıqlarımın gözəlliyini duy…
Öz əllərinlə tikdiyin məbədlərə getməyi də burax – oraları mənim evim sayırsan, amma mənim evim dağlardadır, meşələrdə, çaylarda, göllərdə, dənizlərdə və sənin qəlbindədir.
Məni, bədbəxt həyatına görə günahlandırma.
Mənə inanmağı da burax – inanmaq təxmin etmək və xəyal qurmaqdır. Mənə inanmağını istəmirəm, məni içində hiss etməyini istəyirəm.
Mənə minnətdarlıq duyursansa, bunu öz sağlamlığına, yaxınlarına və dünyaya diqqət göstərərək ifadə et.
Özünü müşahidə altında hiss edirsənsə – şən ol!
Məni tərifləməyin və təşəkkür etməyin əsl yolları budur.
Həyatı mürəkkəbləşdirmə və başqalarının mənim haqqımda öyrətdiklərini papağan kimi təkrarlama!
Əmin olacağın tək şey – burada olduğun və yaşadığındır.
Axı dünya möcüzələrlə doludur. Ətrafına bax – məni görəcək və hiss edəcəksən.
Daha çox möcüzəyə nə ehtiyac var ki?
Məni xaricdə axtarsan, tapmayacaqsan.
Məni yalnız öz içində tapa bilərsən…”
Eynşteyn və Tanrı
Einşteyn, dindar bir insan kimi deyil, kosmik dini hiss adlandırdığı bir baxışa sahib idi. Onun üçün din, kainatdakı nizam və gözəlliyin anlaşılması ilə bağlı idi. Ən məşhur sitatlarından biri belədir:
“Mən Spinozanın Tanrısına inanıram, o Tanrıya ki, özünü varlığın harmoniyasında və qanunlarında göstərir, insanların taleyi və əməlləri ilə məşğul olan Tanrıya yox.”
Bu ifadədən də göründüyü kimi, Einşteyn insanlara dualar eşidən, cəzalandıran və ya mükafatlandıran ənənəvi bir Tanrı anlayışını qəbul etmirdi. Onun üçün Tanrı, kainatın strukturu, sabitliyi və gözəlliyi ilə özünü göstərən bir güc idi.
Eynşteynin Dinə Yanaşması
Eynşteynin dini görüşləri bir çox dəfə yanlış anlaşılmışdır. Bəziləri onu ateist, bəziləri isə teist hesab etmişdir. Halbuki, o özü bu barədə belə deyirdi:
“Mən ateist deyiləm. Və özümü panteist adlandırmaq da doğru olmaz. Mənim üçün bu barədə sual o qədər dərin və genişdir ki, sadə etiketlər kifayət etmir.”
O, “dini duyğu”nu — kainatın nizamına duyulan heyranlığı — insanın intellektual inkişafının təbii bir nəticəsi hesab edirdi. Bu, onun üçün “kosmik din” idi.
Spinoza və Elm
Spinozanın fəlsəfəsi elmi düşüncəyə yaxın idi. O, səbəb-nəticə əlaqəsinə inanırdı və təbiət qanunlarının universal və dəyişməz olduğunu qəbul edirdi. Bu baxış, Eynşteynin nəzəri fizika sahəsindəki yanaşmasına çox uyğun idi. Onun “Tanrı zər atmaz” (yəni, kainat təsadüflərlə izah olunmaz) fikri də determinist bir dünya görüşünün məhsulu idi – bu da Spinoza fəlsəfəsinə paralellik təşkil edir.
Einşteynin Tanrı anlayışı bir çox insanın gözlədiyi dini inancdan kənardadır. O, kainatın nizamı və sabitliyinə duyduğu heyranlıqla, daha çox Spinozanın fəlsəfi Tanrı anlayışına bağlı idi. Spinoza üçün Tanrı və təbiət eyni şey idi; Einşteyn isə bu ideyanı elm və fəlsəfə arasında bir körpü olaraq qəbul edirdi. Bu baxımdan, Einşteynin dini bir şəxsiyyət olaraq deyil, dərin fəlsəfi düşüncə sahibi və kainat qarşısında heyrət içində olan bir elm adamı kimi qiymətləndirilməsi daha doğrudur.
Murad
Qlobal.net
