Epilepsiya nədir, ilk yardım necə göstərilməlidir?

Epilepsiya, beyindəki anormal elektrik aktivliyi nəticəsində təkrarlanan tutmalarla xarakterizə olunan bir sinir sistemi xəstəliyidir. 

Qlobal.net xəbər verir ki, bu tutmalar qısa müddətli ola bilər və fərqli simptomlarla müşahidə oluna bilər. Epilepsiyanın səbəbləri, ilk yardım və müalicə üsulları haqqında ətraflı məlumat aşağıda verilmişdir.

Epilepsiyanın səbəbləri

Epilepsiyanın səbəbləri müxtəlif ola bilər və xəstənin yaşı, sağlamlıq vəziyyəti kimi faktorlarla əlaqədardır. Ümumi səbəblərə aşağıdakılar daxildir:

1. Genetik faktorlar: Epilepsiyanın bəzi formaları ailəvi ola bilər və irsiyyətlə keçə bilər.
2. Beyin travmaları: Kəllə-beyin travması (məsələn, avtomobil qəzaları, baş zədələri) epilepsiyaya səbəb ola bilər.
3. İnkişaf qüsurları: Hamiləlik zamanı ananın bətnində olan körpənin beyin inkişafında yaranan qüsurlar epilepsiya riskini artıra bilər.
4. İnfeksiyalar: Menengit, ensefalit kimi beyin iltihabı yaradan infeksiyalar epilepsiyanın səbəbi ola bilər.
5. İnsult: Beyin qan axınında yaranan problemlər (məsələn, insult) beyində zədə yarada bilər və bu da epileptik tutmalara səbəb ola bilər.
6. Beyin şişləri: Beyin şişləri bəzi hallarda epilepsiyaya səbəb ola bilər.
7. Metabolik problemlər: Qanda elektrolit balansının pozulması, şəkərli diabet kimi metabolik xəstəliklər epileptik tutmalara səbəb ola bilər.
8. Narkotik və ya spirt qəbulu: Zərərli maddələrin (alkoqol, narkotik) sui-istifadəsi epilepsiya riskini artıra bilər.

Epilepsiya tutmalarının əlamətləri

Epileptik tutmaların əlamətləri tutmanın növünə görə dəyişir, lakin ümumi simptomlar bunlardır:

• Şüurun itirilməsi
• Bədəndə qeyri-iradi titrəmələr və qıcolmalar
• Qarışıq davranışlar (məsələn, boş baxışlar, qısa müddətli şüur itirilməsi)
• Əzələlərin bərkiməsi və ya boşalması
• Birdən-birə yıxılma
• Gözlərin açılması və ya qapanması

Epilepsiya zamanı ilk yardım

Epileptik tutmalar zamanı düzgün və vaxtında göstərilən ilk yardım xəstənin təhlükəsizliyini təmin etmək və fəsadların qarşısını almaq üçün çox vacibdir. Əgər epilepsiya tutmasına şahid olursunuzsa, aşağıdakı addımları yerinə yetirin:

1. Sakit olun və ətrafı təhlükəsiz edin:

• Ətrafda olan iti əşyaları, sərt mebelləri uzaqlaşdırın ki, şəxs zədə almasın.
• Xəstəni yavaşca yerə uzadın və başını yan tərəfə çevirin. Bu, tüpürcəyin və ya qusmanın boğaza getməsinin qarşısını alacaq.

2. Tutmanı nəzarətdə saxlayın:

• Tutmanın müddətini və xarakterini qeyd edin. Əgər tutma 5 dəqiqədən çox davam edirsə və ya təkrar tutmalar baş verirsə, dərhal təcili tibbi yardım çağırın.
• Xəstənin ağzına heç bir əşya qoymayın. Bir zamanlar belə məsləhət verilsə də, bu, zərər verə bilər.

3. Başını dəstəkləyin:

• Xəstənin başının zədələnməməsi üçün başını yastıq və ya yumşaq bir şeylə dəstəkləyin.

4. Tutma zamanı müdaxilə etməyin:

• Tutma baş verərkən xəstənin bədənini tutmayın və qıcolmaların qarşısını almağa çalışmayın. Qıcolmaların bitməsini gözləyin.

5. Tutmadan sonra rahatladın:

• Tutma bitdikdən sonra xəstəni yan tərəfə çevirin və rahat bir vəziyyətə gətirin. Xəstə oyandıqda çox yorğun və qarışıq ola bilər, ona sakit bir yer verin.

6. Təcili tibbi yardım çağırın (103) əgər:

• Tutma 5 dəqiqədən çox davam edirsə.
• Şəxs tutmadan sonra dərhal özünə gəlmirsə və ya təkrar tutmalar baş verirsə.
• Şəxs hamilədirsə və ya ilk dəfə tutma keçirirsə.
• Tutma nəticəsində ciddi travma və ya zədə yaranarsa.

Epilepsiyanın müalicəsi

Epilepsiya uzunmüddətli və müntəzəm müalicə tələb edə bilən bir xəstəlikdir. Müalicə planı xəstənin tutmalarının növünə, səbəblərinə və ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsasən fərdiləşdirilir. Epilepsiyanın müalicə üsulları aşağıdakılardır:

1. Antiepileptik dərmanlar (AEDs):

• Dərman müalicəsi epilepsiyanın əsas müalicə üsuludur. Bu dərmanlar beyindəki elektrik aktivliyini tənzimləyərək tutmaların qarşısını almağa kömək edir. Ən çox istifadə edilən dərmanlara valproat, lamotrijin, karbamazepin və levetirasetam daxildir.
• Dərmanlar müntəzəm olaraq qəbul edilməlidir və müalicə planı həkim nəzarətində olmalıdır.

2. Cərrahiyyə müdaxiləsi:

• Əgər dərman müalicəsi effektiv olmazsa və tutmalar davam edirsə, epilepsiya cərrahiyyəsi bir seçim ola bilər. Cərrahiyyə zamanı beyində tutmalara səbəb olan anormal sahə çıxarıla bilər.
• Cərrahiyyə qərarı, xəstənin xəstəliyinin növünə və digər faktorlarına əsaslanır.

3. Vagus siniri stimulyasiyası (VNS):

• VNS bir implant vasitəsilə vagus sinirini stimulyasiya edərək epileptik tutmaların sayını və şiddətini azaltmağa kömək edir.

4. Ketogenik dieta:

• Karbohidratı az, yağla zəngin qidalanma proqramı olan ketogenik dieta bəzi epilepsiya növlərində, xüsusilə uşaqlarda tutmaların azalmasına kömək edə bilər.

5. Yaşam tərzi dəyişiklikləri:

• Stressin idarə edilməsi, müntəzəm yuxu rejimi, spirt və narkotiklərdən uzaq durmaq tutmaların qarşısını almağa kömək edə bilər.
• Epilepsiyası olan şəxslərdən təhlükəli fəaliyyətlərdən (məsələn, avtomobil sürmək) çəkinmək tələb oluna bilər.

Nəticə:

Epilepsiya müalicəsi düzgün şəkildə idarə olunduqda xəstələr uzun və sağlam bir həyat sürə bilərlər. Dərmanların müntəzəm qəbul edilməsi, həkim nəzarəti və ilk yardımın düzgün tətbiqi xəstənin həyat keyfiyyətini yüksəldə bilər.