Dolu necə əmələ gəlir?

Dolu, atmosferdə meydana gələn buz dənəcikləridir. O, yağış damlalarının güclü hava axınları ilə buludların yuxarı təbəqələrindəki soyuq sahələrə qalxması və orada buzlaşması nəticəsində yaranır. Dolu adətən güclü qasırğa və ya fırtınalarla birlikdə baş verir. Bu məqalədə dolunun necə əmələ gəldiyi, onun yaranma mərhələləri və təsirini izah edəcəyik.

Dolu nədir?

Dolu, yağıntı növlərindən biridir və yağış, qar və ya dumanlı yağışdan fərqli olaraq bərk haldadır. Dolu yağışı kiçik, bərk buz dənəcikləri və ya daşları kimi yağır. Dolunun ölçüləri dəyişə bilər – bəzən çox kiçik olur, bəzən isə tennis topu qədər böyük dolu dənəcikləri müşahidə edilir. Dolunun bu ölçülərə çatması atmosferdə baş verən xüsusi şəraitlə əlaqədardır.

Dolunun əmələ gəlməsi üçün lazım olan şərait

Dolunun əmələ gəlməsi üçün müəyyən atmosfer şəraiti lazımdır. Bu proses adətən güclü külək axınları və dərin fırtına buludları (kümulonimbus buludları) ilə bağlıdır. Dolunun yaranması üçün aşağıdakı şərtlər olmalıdır:

1. Güclü yüksələn hava axınları: Fırtınalar zamanı yüksələn hava axınları (updrafts) dolunun formalaşmasında əsas rol oynayır. Bu axınlar yağış damlalarını buludların yuxarı, soyuq təbəqələrinə doğru qaldırır.
2. Yüksək nəmlik: Atmosferdəki nəm buxar şəklində olur və bu buxar dolunun meydana gəlməsi üçün material kimi çıxış edir. Soyuq təbəqələrdə bu nəm buz kristallarına çevrilir.
3. Soyuq temperatur: Buludların yuxarı təbəqələrində temperatur çox aşağı olur, bu da yağış damlalarının buz dənəciklərinə çevrilməsinə səbəb olur.

Dolunun əmələ gəlmə prosesi

Dolunun əmələ gəlmə prosesi bir neçə mərhələdə baş verir. Bu mərhələlər atmosferdə baş verən termik proseslər və hava axınları ilə əlaqədardır:

1. Yüksələn hava axınlarının yaranması

Güclü fırtına buludları zamanı isti hava buludların yuxarılarına doğru qalxır. Bu yüksələn hava axınları (updrafts) yağış damlalarını özləri ilə birlikdə yuxarı təbəqələrə daşıyır. Buludların yuxarı təbəqələrində temperatur çox aşağıdır, buna görə də bu yüksələn damcılar dərhal buzlaşır və kiçik buz dənəcikləri əmələ gəlir.

2. Buz dənəciklərinin böyüməsi

Buzlaşmış damcılar hava axınları ilə aşağı düşərək yenidən nəmli təbəqələrə daxil olur və onların ətrafında yeni su təbəqəsi yaranır. Bu təbəqə, buzlaşma temperaturunun aşağı olduğu təbəqələrə qayıtdıqda donur. Beləliklə, buz dənəcikləri hər dəfə yeni su təbəqəsi ilə örtülərək böyüyür. Bu proses bir neçə dəfə təkrarlandıqca dolu dənəcikləri getdikcə böyüyür.

3. Dolu dənəciklərinin yerə düşməsi

Yüksələn hava axınları kifayət qədər güclü olduğu müddətcə buz dənəcikləri buludların içində qaldıqca böyüməyə davam edir. Lakin axınların gücü zəiflədikdə və ya dolu dənəcikləri çox ağırlaşdıqda, onlar buludlardan yerə doğru düşməyə başlayır. Bu zaman dolu yağışı baş verir.

Dolunun təsirləri

Dolunun yağması insan həyatı, kənd təsərrüfatı və mülkiyyət üçün bir sıra təhlükələr yarada bilər. Böyük dolu dənəcikləri aşağıdakı təsirlərə səbəb ola bilər:

• Kənd təsərrüfatı ziyanları: Dolu əkin sahələrinə zərər verə bilər. Məsələn, dolu bitkiləri zədələyir, meyvə və tərəvəzlərə ciddi ziyan vurur.
• Nəqliyyat problemləri: Dolu zamanı sürücülük şəraiti çətinləşir, yollar sürüşkən və təhlükəli olur.
• Əmlak və avtomobil ziyanları: Böyük dolu dənəcikləri evlərin damlarına, avtomobillərin şüşələrinə və digər mülkiyyətlərə ciddi ziyan vurur.
• İnsan yaralanmaları: Güclü dolu yağışı insanların həyatı üçün təhlükə yarada bilər. Böyük dolu dənəcikləri başa və ya bədənə düşdükdə yaralanmalara səbəb ola bilər.

Nəticə

Dolu yağışı atmosferin müəyyən şərtləri nəticəsində baş verən təbii bir hadisədir. Güclü hava axınları və buludların yuxarı təbəqələrindəki soyuq temperatur dolunun əmələ gəlməsinə səbəb olur. Dolunun yağması bəzi hallarda dağıdıcı təsirə malik ola bilər və bu təbiət hadisəsinin fəsadlarını azaltmaq üçün əvvəlcədən proqnozlaşdırılması və uyğun tədbirlərin görülməsi vacibdir.