Diabet nədir? Əlamətləri və necə müalicə olunur?

Şəkər xəstəliyi (diabet) qan şəkərinin (qlükozanın) səviyyəsinin normadan yüksək olması ilə xarakterizə edilən bir metabolik pozğunluqdur. 

Qlobal.net xəbər verir ki, qlükoza bədən üçün əsas enerji mənbəyidir və insulin hormonu tərəfindən tənzimlənir. Diabetin əsas iki növü var: Tip 1 və Tip 2 diabet.

Şəkər xəstəliyinin növləri:

1. Tip 1 diabet:

   • Orqanizmin insulin istehsal edə bilməməsi nəticəsində yaranır. İmmunitet sistemi mədəaltı vəzidə insulin istehsal edən hüceyrələrə hücum edir. Bu, daha çox uşaqlıq və ya yeniyetməlik dövründə ortaya çıxır, lakin böyüklərdə də baş verə bilər.

2. Tip 2 diabet:

   • İnsulin istehsal olunur, lakin orqanizm bu insulindən düzgün istifadə edə bilmir (insulin müqaviməti yaranır). Bu tip daha çox böyüklərdə müşahidə olunur və piylənmə, qeyri-sağlam qidalanma, hərəkətsizlik kimi faktorlarla əlaqəlidir.

3. Gestasional diabet:

   • Hamiləlik zamanı bəzi qadınlarda yaranan diabet növüdür. Adətən doğuşdan sonra yox olur, lakin gələcəkdə Tip 2 diabet riskini artırır.

4. Pre-diabet:

   • Qan şəkərinin səviyyəsi normadan yüksək olsa da, diabet diaqnozu üçün kifayət qədər yüksək deyil. Pre-diabet erkən müdaxilə ilə Tip 2 diabetin qarşısı alına bilər.

Şəkər xəstəliyinin səbəbləri:

Tip 1 diabetin səbəbləri:

• İrsi faktorlar: Ailə üzvlərində Tip 1 diabet varsa, bu risk artır.
• Autoimmun problemlər: Bədənin immun sistemi insulin istehsal edən hüceyrələrə hücum edir və nəticədə insulin yetərsizliyi yaranır.
• Çevrə faktorları: Bəzi viruslar və ya digər çevrə faktorları da immun sistemin pozulmasına səbəb ola bilər.

Tip 2 diabetin səbəbləri:

• İrsi faktorlar: Tip 2 diabetin genetik meyli də yüksəkdir.
• Piylənmə və qeyri-sağlam qidalanma: Artıq çəki, xüsusilə qarın nahiyəsində yığılan yağ insulin müqavimətini artırır.
• Fiziki aktivliyin azlığı: Hərəkətsizlik qanda qlükoza səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olur.
• Yaş: Yaş artdıqca insulin müqaviməti və Tip 2 diabet riski artır.
• Hamiləlik və hormonal dəyişikliklər: Hamiləlik zamanı şəkərin idarə olunmasında çətinliklər yarana bilər.

Şəkər xəstəliyinin simptomları:

• Tez-tez sidiyə çıxma
• Güclü susuzluq
• Həddindən artıq yorğunluq
• Çəki itkisi (xüsusilə Tip 1 diabetdə)
• Qıcıqlanma
• Bulanıq görmə
• Yavaş sağalan yaralar
• Toxumaların zəif bərpası və infeksiya meyilliliyi

Şəkər xəstəliyinin müalicəsi:

Tip 1 diabetin müalicəsi:

1. İnsulin terapiyası:
   • Bədənin istehsal etmədiyi insulini xaricdən qəbul etmək lazımdır. İnsulin inyeksiya və ya insulin nasosu ilə verilir.
2. Qan şəkərinin monitorinqi:
   • Şəkər xəstələri qan şəkəri səviyyəsini gündə bir neçə dəfə yoxlamalıdırlar.
3. Sağlam qidalanma:
   • Qanda şəkərin səviyyəsini tənzimləmək üçün karbohidratlar, protein və yağlar arasında balans yaratmaq vacibdir.
4. Fiziki aktivlik:
   • Mütəmadi fiziki aktivlik qan şəkərini tənzimləməyə kömək edir, lakin idman öncəsi və sonrası qan şəkərinin səviyyəsi izlənilməlidir.

Tip 2 diabetin müalicəsi:

1. Qidalanma planı:
   • Aşağı glisemik indeksli qidalar, meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və sağlam yağlarla zəngin balanslı bir qidalanma planı tətbiq edilməlidir.
2. Fiziki aktivlik:
   • Gündəlik 30 dəqiqə orta intensivlikdə idman (məsələn, yürüş, velosiped sürmək) insulin həssaslığını artırmağa və qan şəkərinin tənzimlənməsinə kömək edə bilər.
3. Dərmanlar:
   • Bəzi hallarda həkimlər qan şəkərini tənzimləmək üçün dərmanlar təyin edə bilərlər. Bu dərmanlar insulinin təsirini artıran və ya qlükogenin qaraciyərdə parçalanmasını azaldan dərmanlar ola bilər.
4. İnsulin terapiyası:
   • Əgər Tip 2 diabet nəzarətdə saxlanılmırsa və ya dərmanlar kifayət etmirsə, insulin istifadəsi zəruri ola bilər.
5. Çəki itkisi:
   • Əgər xəstə artıq çəkiyə malikdirsə, az çəki itirmək belə qan şəkəri nəzarətini xeyli yaxşılaşdıra bilər.

Gestasional diabetin müalicəsi:

• Sağlam qidalanma və fiziki aktivlik qan şəkərini tənzimləməyə kömək edir.
• Qadınlar qan şəkərini müntəzəm yoxlamalıdır.
• Bəzi hallarda insulin və ya digər dərmanlar lazım ola bilər.

Profilaktika (Tip 2 diabetin qarşısının alınması):

• Sağlam çəki saxlamaq.
• Mütəmadi fiziki aktivlik.
• Düzgün qidalanma (şəkər və yağ tərkibi az olan qidalar).
• Qan şəkərini müntəzəm yoxlamaq, xüsusən risk altında olan insanlar üçün.

Nəticə:

Diabet ciddi fəsadlar yarada bilən bir xəstəlikdir, lakin düzgün idarə olunduqda xəstələr normal həyat tərzi keçirə bilərlər. Qidalanma, fiziki aktivlik və dərman müalicəsi düzgün balansda olduqda, qan şəkəri səviyyəsini sabit saxlamaq mümkündür. Müalicə fərdi olaraq təyin edilməli və həkim nəzarətində olmalıdır.