Autizm nədir? Əlamətləri və müalicə üsulları

Autizm, nevroloji bir inkişaf pozuntusudur ki, bu da insanların sosial qarşılıqlı əlaqələrini, ünsiyyət bacarıqlarını və davranışlarını təsir edir.

Qlobal.net bildirir ki, Autizm spektri pozuntuları (ASD) adlandırılan bu xəstəlik, fərqli dərəcələrdə və müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Autizmin səbəbləri tam olaraq başa düşülmür, lakin genetik, bioloji və ətraf mühit faktorlarının birləşdiyi düşünülür. Bu məqalədə autizmin nə olduğu, əlamətləri, müalicə yanaşmaları və dəstəkləyici strategiyalar haqqında ətraflı məlumat təqdim ediləcəkdir.

Autizm Nədir?

Autizm, beynin inkişafı ilə bağlı bir sıra davranış və ünsiyyət çətinlikləri ilə xarakterizə olunan bir spektral pozuntudur. Bu, uşaqların ilk üç ilində özünü göstərə bilər və həyat boyu davam edə bilər. Autizmli insanlar, sosial davranışlar, dil inkişafı və oyun anlayışı baxımından müxtəlif çətinliklərlə qarşılaşa bilərlər.

Autizm Spektri

Autizm spektri, xəstəliyin fərqli dərəcələrini əhatə edir. Bəzi insanlar yüngül əlamətləri ola bilər, bəziləri isə daha ağır çətinliklər yaşaya bilər. Spektrin müxtəlifliyi, fərdi müalicə və dəstək ehtiyaclarını da artırır.

Autizmin Əlamətləri

Autizm əlamətləri, fərd arasında dəyişir, lakin ümumiyyətlə aşağıdakılarla xarakterizə olunur:

1. Sosial İnteraksiya Çətinlikləri

Autizmli insanlar, sosial münasibətlər qurmaqda çətinlik çəkə bilərlər. Bu, aşağıdakı şəkildə özünü göstərə bilər:

• Göz təması qura bilməmək.
• Sosial vəziyyətləri başa düşməmək.
• Başqalarının hisslərinə və duyğularına uyğunlaşa bilməmək.

2. Ünsiyyət Problemləri

Autizmli uşaqların bəziləri dil inkişafında geri qalmış ola bilər, digərləri isə normal danışma bacarığına malik olsa da, bu bacarıqları sosial kontekstdə istifadə etməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Ünsiyyət əlamətləri:

• Sözlərin təkrarı (echolalia).
• Danışarkən cümlələrin qurulmasında çətinlik.
• Hissləri və düşüncələri ifadə etməkdə çətinlik.

3. Təkrarlanan Davranışlar

Autizmli insanlar, müəyyən davranışları təkrarlama meyli göstərə bilərlər. Bu davranışlar aşağıdakılara daxil ola bilər:

• Eyni sözləri və ya cümlələri təkrarlamaq.
• Belirli bir rutin və ya hərəkətləri daima həyata keçirmək.
• Duygusal reaksiya vermədən eyni fəaliyyətləri yerinə yetirmək.

4. Duyğu Həssaslığı

Autizmli insanlar, duyğulara qarşı müxtəlif həssaslığa malik ola bilərlər. Bu, bəzən aşağıdakı şəkildə özünü göstərə bilər:

• Qıcıqlandırıcı səslərə, işıqlara və toxunuşlara qarşı həssaslıq.
• Duyğusal vəziyyətlərə reaksiya verməmək.

Autizmin Səbəbləri

Autizmin dəqiq səbəbləri hələ də tam olaraq aydın deyil. Bununla yanaşı, aşağıdakı faktorlar bu xəstəliyin inkişafında rol oynaya bilər:

1. Genetik Faktorlar

Araşdırmalar, autizmin genetik bir xəstəlik olduğunu göstərir. Ailələrdə autizmli uşaqların olması, digər uşaqların da bu pozuntunu yaşama ehtimalını artırır.

2. Bioloji Faktorlar

Bəzi bioloji faktorlar, məsələn, beyindəki kimyəvi maddələrin balanssızlığı, autizm riskini artıran amillər arasında yer alır.

3. Ətraf Mühit

Çevrə faktorları da autizmin inkişafında rol oynaya bilər. Bu, prenatal dövrdə ana-babanın sağlamlıq vəziyyəti, toksik maddələrə məruz qalma və digər ətraf mühit amillərini əhatə edir.

Autizmin Müalicəsi

Autizmin tam müalicəsi yoxdur, lakin simptomların yüngülləşdirilməsi və müalicə üsulları vardır. Müalicə yanaşmaları, fərdin ehtiyaclarına uyğun olaraq dəyişir.

1. Davranış Terapiyası

Davranış terapiyası, autizmli uşaqların sosial davranışlarını, ünsiyyət bacarıqlarını və gündəlik fəaliyyətləri öyrənmələrinə kömək edir. Bu terapiya aşağıdakılardan ibarət ola bilər:

• ABA (Applied Behavior Analysis): Davranışların öyrənilməsinə və təkrarlanmasına yönəlmiş bir terapiya.
• Sosial Bacarıq Təlimi: Uşaqlara sosial interaksiyalarda necə davranmağı öyrətmək.

2. Dil və Ünsiyyət Terapiyası

Bu terapiya, autizmli uşaqların dil bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edir. Uşaqlar, ünsiyyət strategiyalarını öyrənərək, öz hisslərini daha yaxşı ifadə edə bilərlər.

3. Duyğu Mütəxəssisləri

Duyğu mütəxəssisləri, autizmli insanların duyğu reaksiya idarəsini öyrənmələrinə kömək edir. Bu, uşaqlara duyğu vəziyyətlərini anlamaqda və uyğun reaksiya verməkdə kömək edir.

4. Dərman Müalicəsi

Bəzi hallarda, autizmli uşaqlara müalicə məqsədilə dərmanlar təyin oluna bilər. Dərmanlar, davranış problemlərini və ya əlavə pozuntuları (məsələn, diqqət pozğunluğu) idarə etməyə kömək edir.

Autizmli Uşaqlar Üçün Dəstək

Autizmli uşaqların müalicəsi və inkişafı üçün valideynlər və mütəxəssislərin birgə əməkdaşlığı əhəmiyyətlidir. Aşağıdakı dəstək yolları bu prosesdə kömək edə bilər:

1. Valideynlərin İştirakı

Valideynlər, uşaqlarının müalicə planında fəal iştirak etməlidirlər. Onlar, mütəxəssislərlə əməkdaşlıq edərək uşaqlarının ehtiyaclarını anlamağa çalışmalıdırlar.

2. Təhsil Dəstəyi

Autizmli uşaqlar, xüsusi təhsil proqramlarından faydalana bilərlər. Bu proqramlar, uşaqların fərdi ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmalıdır.

3. Sosial Dəstək Qrupları

Valideynlər və ailələr, autizmli uşaqlara dəstək olmaq üçün sosial dəstək qruplarında iştirak edə bilərlər. Bu qruplar, paylaşma, müzakirə və bir-birinə dəstək olma imkanları yaradır.

Nəticə

Autizm, kompleks bir inkişaf pozuntusudur ki, bu da insanların sosial, ünsiyyət və davranış bacarıqlarını təsir edir. Müxtəlif əlamətlər və səbəblərlə baş verə bilən bu vəziyyət, müalicə və dəstəklə idarə edilə bilər. Valideynlər, mütəxəssislərlə əməkdaşlıq edərək, autizmli uşaqların inkişafını dəstəkləməkdə əhəmiyyətli bir rol oynayırlar. Qlobal miqyasda autizm haqqında məlumatın artırılması, bu vəziyyətlə bağlı anlayışı genişləndirmək və müalicə imkanlarını inkişaf etdirmək üçün vacibdir.