Aqnostisizm, xüsusilə Tanrının və ya fövqəltəbii varlıqların varlığı ilə bağlı bilik əldə etməyin mümkün olub-olmadığını sual altına alan bir düşüncə sistemidir. Aqnostik şəxs iddia edir ki, Tanrının var olub-olmadığını qəti şəkildə bilmək mümkün deyil.
Bu yanaşma nə tam inancı, nə də tam inkarı müdafiə edir. Əksinə, bilmədiyimizi qəbul edərək ehtiyatlı və açıq düşüncəni seçir.
Aqnostisizm termini ilk dəfə ingilis bioloqu Thomas Huxley tərəfindən 1869-cu ildə istifadə olunub. O, Tanrının varlığı və ya yoxluğu barədə qəti fikir söyləməyin elmi və fəlsəfi cəhətdən qeyri-mümkün olduğunu ifadə edirdi.
Lakin aqnostik fikirlərin kökləri çox daha qədimdir:
Sokrat: “Bildiyim tək şey, heç nə bilmədiyimdir.”
David Hume: Təcrübədən kənarda olan mövzularda qəti hökm vermək mümkün deyil.
Immanuel Kant: “Tanrının varlığını nə sübut edə bilərik, nə də inkar edə bilərik.”
Tanrı və ya metafizik varlıqlar haqqında bilgi əldə etməyin mümkün olmadığını iddia edir.
Tanrının varlığını qəbul edə bilər, amma onun haqqında hər hansı bir dəqiq dini məlumatın olmadığını düşünür. Yəni, dinlərin Tanrı anlayışına şübhə ilə yanaşır.
Tanrının mövcudluğuna dair bir dəlil olmadığı üçün inanmayan, amma tam əmin olmayan şəxsləri təsvir edir.
Tanrıya inanır, amma bu inancın biliklə sübut olunmayacağını qəbul edir. Sadəcə “iman edir”.
| Yanaşma | Tanrının mövcudluğu haqqında düşüncə |
|---|---|
| Teizm | Tanrı mövcuddur və bunu bilmək mümkündür |
| Ateizm | Tanrı mövcud deyil və ya inkar edilir |
| Aqnostisizm | Tanrının var olub-olmadığını bilmək mümkün deyil |
| Deizm | Tanrı var, amma dünya işlərinə qarışmır |
| Skeptisizm | Şübhə ilə yanaşır, amma tam inkar və ya təsdiq etmir |
Dogmatik inancdan uzaqdır.
Fəlsəfi cəhətdən obyektiv və düşüncəlidir.
Elmi yanaşmanı dəstəkləyir.
Qərarsızlıq və mövqesizlik kimi görünə bilər.
Praktiki həyatda inanc və ya dini ehtiyacları tam ödəməyə bilər.
Thomas Huxley – Terminin yaradıcısı
Bertrand Russell – Ateist aqnostik
Carl Sagan – Elmi biliklə məhdudlaşmağı müdafiə edirdi
Richard Dawkins – Bəzi fikirlərində aqnostik mövqelər də var
Müasir dövrdə bir çox insan özünü nə dindar, nə də ateist hesab edir. Bu insanlar:
Mövcud dini sistemlərə skeptik yanaşır,
Amma həyatın sirrini inkar etmədən,
Açıqlığa və fərdi araşdırmaya üstünlük verirlər.
Aqnostisizm, bu düşüncə azadlığının fəlsəfi əsasını təşkil edir.
Aqnostik olmaq, Tanrıya qarşı laqeydlik deyil. Bu, mənəvi və metafizik suallara elmi və obyektiv baxış bucağından yanaşmaq cəsarətidir. Aqnostik insan sual verir, cavab axtarır, lakin heç vaxt özünü mütləq həqiqətin sahibi kimi görmür.
Bəzən "Bilmirəm" demək, "Həqiqəti tapdım" deməkdən daha dürüst və güclüdür.
82
