Animizm nədir?

Animizm – hər bir canlı və cansız varlığın bir ruh və ya cana sahib olduğunu qəbul edən qədim inanc sistemidir. Bu inanc, dünyanın ən qədim dini və fəlsəfi düşüncə formalarından biri sayılır. Animizm, əsasən təbiətlə harmoniya içində yaşayan qəbilələr və qədim cəmiyyətlər arasında geniş yayılmışdır.

Animizmin mənası və mənşəyi

"Animizm" termini latınca "anima" – ruh sözündən gəlir. Bu anlayış ilk dəfə XIX əsrdə ingilis antropoloqu Edward Tylor tərəfindən sistemləşdirilmişdir. Tylor animizmi, dinin ilkin forması kimi təqdim etmiş və demişdir ki, qədim insanlar hər bir obyektin – ağac, daş, çay, heyvan, hətta küləyin belə – bir ruhu olduğuna inanırdılar.

Animizmin əsas xüsusiyyətləri

Animist dünyagörüşü aşağıdakı əsas prinsiplərə əsaslanır:

1. Hər şeyin ruhu var

Animistlərə görə yalnız insanlar deyil, heyvanlar, bitkilər, dağlar, çaylar və digər təbii obyektlər də canlı sayılır. Bu obyektlərə hörmətlə yanaşmaq vacibdir.

2. Ruhlarla ünsiyyət

Qədim toplumlarda insanlar ruhlarla ünsiyyət qurmaq üçün müxtəlif ayinlər, dua və qurban rituaları həyata keçirirdilər. Ruhların qəzəbinin fəlakət gətirə biləcəyinə inanılırdı.

3. Təbii mühitlə harmoniya

Animist inanc sistemində təbiətə zərər vermək, onun ruhunu incitmək kimi qəbul olunur. Bu səbəbdən də animist icmalar təbiəti qorumağa çalışıblar.

Animizmin yayıldığı bölgələr

Animist inanclar əsasən aşağıdakı bölgələrdə müşahidə olunub:

• Afrika qəbilələri

• Cənub-Şərqi Asiya ölkələri (İndoneziya, Filippin və s.)

• Aborigen Avstraliya cəmiyyətləri

• Şamanizm təmayüllü Sibir xalqları

• Qədim Amerika qəbilələri (məsələn, Mayalar, İnka və s.)

Animizmin müasir dövrdə rolu

Hazırda bir çox animist inanclar başqa dinlərlə qarışaraq, sinkretik dinlər formalaşdırıb. Məsələn, Afrikada Vodoo, Braziliyada Candomblé kimi sistemlər animist köklərə dayanır.

Eyni zamanda, ekoloji fəlsəfə və yeni dövr (New Age) hərəkatlarında da animist fikirlərə bənzər yanaşmalar müşahidə olunur – məsələn, "Ana Yer" (Mother Earth) anlayışı, təbiətlə bir olmaq düşüncəsi və s.

Animizm, insanın təbiətlə bir bütün olduğunu və hər varlığın mənəvi tərəfinə sahib olduğunu vurğulayan qədim və maraqlı bir inanc sistemidir. Müasir insanın təbiətlə əlaqəsini gücləndirmək üçün bu cür düşüncə sistemlərindən öyrəniləcək çox şey var.