Absurdizm insanın mənalı bir həyat axtarışında olması ilə kainatın bu axtarışa cavab verməməsi arasındakı ziddiyyəti ifadə edən fəlsəfi yanaşmadır. Başqa sözlə, absurdizm insanın içindəki "mənalı həyat istəyinin" qarşısında "səssiz və mənasız bir dünya" ilə qarşılaşması vəziyyətini təsvir edir.
Bu fəlsəfi mövqe insan varlığının köklü suallarına cavab axtararkən tez-tez çıxılmazlıqla qarşılaşan zehni halı təhlil edir.
Absurdizmə görə, həyatın obyektiv bir mənası yoxdur. İnsanlar isə bu mənanı tapmaq üçün din, fəlsəfə, elm və sənət kimi vasitələrə sığınırlar. Lakin nə qədər çalışsalar da, kainatın “səssizliyi” qarşısında bu cəhdlər nəticəsiz qalır.
Bu ziddiyyət absurd adlanır. Lakin absurdizm deyir ki, bu mənasızlıqla qarşılaşmaq ümidsizlik deyil, əksinə, azadlıq və yaradıcılıq fürsəti yaradır.
Absurdizm 20-ci əsrdə xüsusilə Albert Camus ilə geniş yayılmışdır. Onun “Yad”, “Vəba” və xüsusilə “Sisif əfsanəsi” əsərləri absurdizmin fəlsəfi əsaslarını izah edir.
Camus-a görə, biz həyatın mənasını soruşduqda kainat susur. Lakin bu sükut bizi ümidsizliyə aparmalı deyil. Əksinə, bu, bizi azad insanlara çevirir: “Həyat mənasız ola bilər, amma yaşamaq dəyərlidir.”
Absurdist insan bilir ki, dünya ona cavab verməyəcək. Lakin buna baxmayaraq, yaşamağa və yaratmağa davam edir. Bu, müqavimət fəlsəfəsidir.
Camus absurd qarşısında 3 mövqeni təsvir edir:
İntihar – Həyatın mənasız olduğunu dərk edib ondan imtina etmək (Camus bunu rədd edir).
Dini inanc – Həyatın mənasını fövqəltəbii bir varlıqda axtarmaq (Camus bunu da qəbul etmir).
Qəbul və üsyan – Absurdu qəbul edib, ona qarşı yaşamaq (Camus bunu təklif edir).
Camus-un məşhur əsərindəki Sisif obrazı, hər gün daşı dağa itələyən, lakin hər dəfə onun aşağı yuvarlandığını görən bir varlıqdır. Camus deyir: “Biz Sisifi xoşbəxt təsəvvür etməliyik.” Çünki o, taleyini qəbul edib, buna baxmayaraq mübarizəni davam etdirir.
Əksər hallarda absurdizm və ekzistensializm bir-biri ilə qarışdırılır. Hər iki fəlsəfə insanın varlığına və həyatın mənasına dair suallar qoyur.
Ekzistensializm – Həyatın mənası yoxdur, amma biz onu öz seçimlərimizlə yarada bilərik.
Absurdizm – Həyatın obyektiv mənası yoxdur, onu yaratmaq istəsək də, kainat cavab vermir. Amma biz bu vəziyyəti qəbul edib yenə də yaşamalıyıq.
Absurdizmi yalnız fəlsəfi bir mövzu kimi deyil, gündəlik həyatda da hiss edə bilərik:
Niyə yaşayırıq?
Həyatın məqsədi nədir?
Əziyyət çəkiriksə, niyə davam edirik?
Bu suallara cavab tapmaqda çətinlik çəkdiyimiz anda absurdla qarşılaşırıq. Absurdizm isə deyir: bu çətinliklər həyatın bir parçasıdır – yaşamağa davam etmək isə insan iradəsinin təntənəsidir.
Albert Camus – Absurdizmin əsas siması, "Yad", "Sisif əfsanəsi"
Franz Kafka – Əsərləri absurd həyatın iç üzünü göstərir (“Çevrilmə”, “Qəsr”)
Søren Kierkegaard – Absurdizmin öncüllərindən hesab olunur
Jean-Paul Sartre – Ekzistensialist olsa da, bəzi əsərlərində absurdizmlə yaxınlaşır
Absurdizm həyatın mənasız olduğu qənaətinə gəlir, lakin bu, ümidsiz bir fəlsəfə deyil. Bu, azadlıq fəlsəfəsidir. Absurdu qəbul etmək – dünyanı dəyişməsək də, ona qarşı durmaq, yaratmaq, sevmək və yaşamaq deməkdir.
Camus-un sözləri ilə desək:
"Absurdla qarşılaşmaq son deyil. Əksinə, yeni bir başlanğıcdır."
78
